Filipe d’Avillez, trên The Pillar ngày 13 tháng 7 năm 2023, thuật lại cuộc phỏng vấn qua điện thoại Đức Cha Américo Aguiar, vị Giám Mục gây xôn xao về câu tuyên bố: ngày Giới Trẻ Thế Giới không nhằm hoán cải giới trẻ cho Chúa Kitô. Hóa ra, ngài là người quả có tài tổ chức và thân thiện giới truyền thông, hai điều hình như Đức Phanxicô rất cần. Sau đây là bài viết của d’Avillez:
Trong một động thái bất thường, hôm Chúa Nhật, Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã bổ nhiệm một Giám Mục Phụ Tá trẻ tuổi của Tòa Thượng Phụ Lisbon vào Hồng Y Đoàn.
Thượng phụ — tổng giám mục của Lisbon — thường được phong làm Hồng Y, cả theo truyền thống lẫn theo sắc lệnh năm 1737 của Đức Clêmentê XII, Inter praecipuas apostolici Ministryii, quy định rằng ngài phải được thăng cấp trong công nghị đầu tiên sau khi được đề cử.
Nhưng việc nâng một phụ tá lên hàng Hồng Y là rất hiếm ngay cả theo tiêu chuẩn của Đức Phanxicô, và là điều chưa từng có ở Lisbon.
Vậy Giám mục Américo Aguiar, Giám Mục Phụ Tá Lisbon được phong Hồng Y là ai? Chiếc mũ đỏ của ngài có ý nghĩa gì đối với tương lai của ngài và vai trò của Bồ Đào Nha trong Giáo hội?
Đầu tiên, ngài có phải là một kẻ dị giáo đang hoành hành không?
Đó có thể không phải là câu hỏi mà bạn muốn hỏi đối với một “hoàng tử của Giáo hội”, nhưng đó là câu hỏi đang diễn ra vào lúc này. Câu hỏi đặc biệt được đặt ra trong giới truyền thống hơn, dựa trên điều mà Aguiar đã nói trong một cuộc phỏng vấn gần đây với đài truyền hình công cộng của Bồ Đào Nha, nói về Ngày Giới trẻ Thế giới sắp tới, mà ngài đang tổ chức.
Ngài nói với người phỏng vấn: “Chúng ta không muốn hoán cải những người trẻ tuổi này cho Chúa Giêsu Kitô”
Đoạn phỏng vấn đã bị cắt, nhưng toàn bộ cuộc phỏng vấn, bằng tiếng Bồ Đào Nha, có thể dễ dàng truy cập và cho thấy Aguiar đang theo đuổi ý tưởng cho rằng lời mời tham gia Ngày Giới trẻ Thế giới được mở rộng cho tất cả những người trẻ tuổi, chứ không chỉ người Công Giáo.
Trong một cuộc nói chuyện qua điện thoại với The Pillar, vị giám mục nhằm mục đích làm sáng tỏ những lời của ngài — hoặc ít nhất là giải thích chúng.
“Kể từ lần đầu tiên của Ngày Giới trẻ Thế giới, các vị giáo hoàng đã mời gọi tất cả những người trẻ tuổi gặp gỡ nhau, gặp gỡ giáo hoàng và cảm nghiệm Chúa Kitô hằng sống. Đó là điều chúng ta muốn xảy ra, và đó là điều tôi đang cố gắng vượt qua,” Giám mục Aguiar nói như thế.
“Và mục tiêu là mỗi người, sau khi trở về nhà, có thể cảm thấy được kêu gọi hoán cải, trở nên tốt hơn, đưa ra quyết định cho cuộc đời mình về ơn gọi, gia đình, công việc và các dự án khác nhau, nhưng được đánh dấu bằng kinh nghiệm gặp gỡ những người trẻ muốn làm chứng cho Chúa Kitô hằng sống.”
“Nhưng,” vị Hồng Y tân cử nói với The Pillar, “Tôi không coi Ngày Giới trẻ Thế giới là một cơ hội cho hoạt động tích cực cải đạo, mà là một sự kiện để thử và hoán cải tất cả những ai tình cờ đến.”
Aguiar cho biết, “Tôi hiểu rằng, khi xét riêng, câu đó có thể gây ra một số bối rối, và nó có thể bị hiểu sai.”
“Nhưng trong bốn năm qua, chúng tôi đã có một điệp khúc chung: làm chứng cho Chúa Kitô hằng sống, đây là cuộc gặp gỡ với Chúa Kitô hằng sống. Nếu mọi người chỉ nghe những gì họ muốn nghe thì tôi có thể làm gì?”
Bất kể ý định của ngài là gì, cuộc bầu chọn tân Hồng Y đã tạo nên những gợn sóng trong tuần này.
Nhưng trong khi một số người cho rằng ngài là một người cấp tiến không theo khuôn phép, được Đức Giáo Hoàng Phanxicô kéo ra khỏi cảnh tương đối tối tăm, thì vị giám mục này thực sự không phải là từ trên trời rơi xuống.
Thay vào đó, ngài được nâng lên hàng ngũ của Giáo hội địa phương bởi Thượng phụ hiện tại của Lisbon, Manuel Clemente, người được nhiều người ở Bồ Đào Nha coi là một người bảo thủ ôn hòa và một người có tâm linh sâu sắc.
Một chính trị gia trong chiếc áo linh mục
Những người chỉ trích việc bầu chọn Aguiar làm Hồng Y cũng cho thấy sự kiện kiện này, trước ơn gọi của ngài, ngài là ủy viên hội đồng thị trấn địa phương, và là thành viên của Đảng Xã hội ở thành phố Matosinhos phía bắc, và ngài đã làm việc trong tòa thị chính của thành phố lân cận, Maia, trong vài năm.
Để xem xét điều đó một cách công bằng, bối cảnh là điều đáng kể. Chủ nghĩa xã hội chính trị ở châu Âu ngày nay không có ý nghĩa và sự kỳ thị giống như ở Hoa Kỳ, nơi xuất phát của nhiều lời chỉ trích. Điều đó càng đúng hơn vào những năm 1990, khi vị giám mục nay đang làm việc trong lĩnh vực chính trị.
Vào thời điểm đó, Đảng Xã hội ở Bồ Đào Nha có một thành phần Công Giáo vững chắc và có ảnh hưởng, bao gồm cả đương kim Tổng thư ký Liên Hợp Quốc, António Guterres. Rất ít người đặt câu hỏi về tính hợp pháp của việc vừa là đảng viên vừa là người đi dự thánh lễ.
Giám Mục Aguiar chưa bao giờ che giấu lý lịch chính trị và sự nghiệp ngắn ngủi của mình, và trên thực tế, ngài nói ngài tự hào về điều đó.
Ngài nói với The Pillar, “Tôi tin rằng loại phục vụ công cộng này là nghĩa vụ đối với tất cả chúng ta. Chính trị là một sự theo đuổi cao quý, và nên được trình bày cho những người trẻ tuổi như vậy”.
Tất nhiên, bạn có thể loại bỏ con người ra khỏi chính trị, nhưng loại bỏ chính trị ra khỏi con người thì khó hơn.
Aguiar vẫn được biết đến ở Bồ Đào Nha vì hiểu biết chính trị của mình. Ngài đã sử dụng nó để đạt được một số hiệu quả khi quản trị việc chuẩn bị cho Ngày Giới trẻ Thế giới sắp tới ở Lisbon — sự kiện công cộng lớn nhất trong lịch sử Bồ Đào Nha.
Về phần mình, vị giám mục đã cười khi được tờ The Pillar hỏi rằng ngài thấy hãnh diện hay bị xúc phạm khi người ta nói rằng ngài giống như một chính trị gia mặc áo linh mục: “Điều đó hoàn toàn phụ thuộc vào giọng điệu mà họ nói,” Aguiar trả lời như vậy.
Thân thiện với báo chí
Một trong những phẩm chất nổi tiếng nhất của Giám Mục Aguiar là sự thoải mái khi ngài đối phó với báo chí, đặc biệt là trong thời kỳ khủng hoảng.
Khi Thượng phụ Manuel có một sự nhầm lẫn tai hại với các nhà báo đầu năm nay, sau một báo cáo mang tính bước ngoặt về lạm dụng tình dục của giáo sĩ trong nước, cả nước đã thấy những tiêu đề sai lệch nói rằng các linh mục ấu dâm ở Lisbon sẽ không bị cách chức.
Vụ tai tiếng kéo dài năm ngày trước khi Aguiar được gọi đến để nói chuyện với báo chí và đã làm yên mọi chuyện.
Tương tự như vậy, khi dư luận phản đối Ngày Giới trẻ Thế giới vì chi phí sân khấu cho Thánh lễ cuối cùng với Đức Giáo Hoàng Phanxicô, ước tính ban đầu là 4.2 triệu euro, tình hình đã sôi sục trong nhiều ngày, trước khi Aguiar trở về nước sau một chuyến đi và nói với một trong cuộc họp báo rằng không ai sốc với mức giá này hơn ngài, và ban tổ chức sẽ làm việc ngay lập tức để giảm giá – điều mà họ đã làm với hơn 1 triệu euro.
Aguiar cũng được biết đến với khiếu hài hước thường đánh giá thấp mình. Ngài mỉm cười khi nói chuyện, gọi các nhà báo bằng tên riêng của họ, không bao giờ tỏ ra hung hăng hay phòng thủ khi xuất hiện trên các phương tiện truyền thông.
Ngài cũng cực kỳ lắm lời, điều này khiến ngài khó có thể cắt ngang, một phẩm chất được ngài thường xuyên triển khai để hướng cuộc trò chuyện về vùng an toàn của mình.
Nhưng mặt trái của vấn đề là một khi Aguiar đã ổn định với tốc độ hùng biện của mình, giám mục có xu hướng nói những điều không được suy nghĩ kỹ trước.
Điều đó cũng có thể giải thích tại sao Aguiar có thể nghĩ ra một cụm từ như “chúng tôi không muốn hoán cải những người trẻ tuổi cho Chúa Giêsu Kitô” – một cụm từ được ngài thừa nhận với The Pillar có thể bị “hiểu sai” và gây “bối rối.”
Lên như diều
Một số linh mục ở Lisbon nói với The Pillar rằng một nhược điểm khác trong phong cách giao tiếp của Aguiar là dường như ngài không có cách nào khác để tương tác.
Mặc dù những trò đùa và nụ cười có thể xuất hiện trên truyền hình và trong những cuộc gặp gỡ ngắn ngủi, nhưng một số nhà phê bình cho rằng ngài có thể bị coi là chớt nhã (flippant) hoặc nông cạn trong những bối cảnh nghiêm túc hơn, chẳng hạn như các bài giảng trong thánh lễ.
Cả linh mục và giáo dân ở Lisbon đã nói với The Pillar rằng như họ biết ngài trong nhiều năm, giám mục không có vẻ là một người tâm linh.
Nhưng hầu như tất cả những người quen thuộc với Aguiar đều đồng ý rằng ngài là người luôn hoàn thành công việc, và đó rất có thể là lý do khiến ngài tiến xa, tiến nhanh như vậy.
Aguiar được thụ phong linh mục cách đây 22 năm, khi ngài 28 tuổi — ngài mới làm giám mục được bốn năm.
Trong Hồng Y đoàn hiện nay, chỉ có hai người thăng tiến nhanh hơn Aguiar từ việc tấn phong đến đội mũ đỏ: Hồng Y Dieudonné Nzapalainga, ở Bangui, Cộng hòa Trung Phi, được tấn phong năm 31 tuổi, trở thành giám mục năm 45 tuổi và Hồng Y năm 49 tuổi, chỉ 18 năm sau khi thụ phong. Đức Hồng Y Giorgio Marengo, Trưởng tông tòa của Ulaanbaatar, Mông Cổ, được phong làm “hoàng tử của Giáo hội” vào lúc 48 tuổi, 21 năm sau khi thụ phong, và chỉ hai năm sau khi trở thành giám mục.
Bất chấp những phẩm chất bản thân của các vị, việc Nzapalainga và Marengo được nâng lên hàng Hồng Y đoàn có thể được giải thích một phần bởi nỗ lực của Đức Thánh Cha Phanxicô muốn thấy các vùng ngoại vi được đại diện tốt hơn trong các định chế trung tâm của Giáo hội, như được minh họa bởi bài phân tích gần đây của The Pillar, cho thấy Hồng Y đoàn đã trở nên ít Âu Mỹ hơn trong triều giáo hoàng của Đức Phanxicô.
Nhưng cơ sở lý luận này dường như không áp dụng cho Américo Aguiar, hay Bồ Đào Nha.
Là một quốc gia nhỏ ở châu Âu với 10 triệu dân, Bồ Đào Nha chưa bao giờ có nhiều Hồng Y như hiện nay. Kể từ công nghị tiếp theo, con số sẽ tăng lên sáu vị, bốn vị trong số này vẫn còn trong độ tuổi bỏ phiếu.
Về viễn cảnh, các quốc gia như Áo và Bỉ, có dân số tương đương, mỗi quốc gia có một Hồng Y.
Tây Ban Nha có số Hồng Y và cử tri gấp đôi Bồ Đào Nha, nhưng dân số gấp bốn lần; Đức, với dân số gấp tám lần Bồ Đào Nha, và 20.9 triệu người Công Giáo, có sáu Hồng Y và chỉ có ba cử tri; Brazil, quốc gia Công Giáo lớn nhất thế giới, với dân số gấp 21 lần Bồ Đào Nha, có 8 Hồng Y, trong đó 6 vị đang trong độ tuổi bầu cử.
Ái Nhĩ Lan không có tân Hồng Y kể từ năm 2007, và Úc cũng không có.
Sự ưa thích rõ ràng của Đức Thánh Cha đối với Bồ Đào Nha dường như cũng rõ ràng trong lịch trình của ngài. Trong vòng chưa đầy một tháng nữa, Đức Phanxicô sẽ đến tham dự Đại hội Giới trẻ Thế giới ở Lisbon, chuyến thăm thứ hai của ngài đến Bồ Đào Nha với tư cách là giáo hoàng, trong khi ngài vẫn chưa đến thăm Tây Ban Nha, Đức, Áo hoặc Vương quốc Anh – và Đức Phanxicô chỉ đến thăm Pháp để đến với các định chế của Liên hiệp Châu Âu tại Strasbourg.
Lisbon hay Rome? Người chăn chiên hay chó chăn chiên?
Khi ngôi sao của Bồ Đào Nha tiếp tục tỏa sáng ở Rôma, Đức Thánh Cha Phanxicô có thể nghĩ gì về Đức Giám Mục Américo Aguiar?
Tại Lisbon, người ta đồ đoán rất nhiều về tương lai của vị giám mục, sau khi Ngày Giới trẻ Thế giới kết thúc.
Thượng phụ Manuel bước sang tuổi 75 vào tháng 7 này và bị ốm yếu. Ngài vốn nói rõ rằng ngài sẽ không còn tại vị lâu nữa. Một mặt, Aguiar có vẻ như là người thừa kế tự nhiên. Chính Manuel Clemente, khi còn là giám mục của Porto, lần đầu tiên đã thu nhận Aguiar dưới trướng của mình, đảm bảo việc thuyên chuyển này ngay sau khi ngài được bổ nhiệm làm Thượng phụ của Lisbon. Sau đó, ngài đã phong vị này làm Giám Mục Phụ Tá. Hiện nay, Aguiar dường như là người sẽ thay thế ngài.
Tuy nhiên, những dự đoán về một quá trình chuyển tiếp liền mạch sẽ là quá sớm: Aguiar có thể quyến rũ và tốt với công chúng, nhưng phong cách của ngài chưa bao giờ được giới gáo sĩ ở Lisbon ưa chuộng.
Một linh mục trẻ nói với The Pillar, “Khi được bổ nhiệm làm phụ tá, ngài đã viết một lá thư cho tất cả các linh mục chúng tôi. Và hầu hết chúng tôi nghĩ ‘Ngài đang làm gì đây? Ngài đâu phải là giám mục của chúng tôi, đó không phải là vị trí của ngài”.
Trên thực tế, The Pillar đã nói chuyện với một số linh mục, từ những người trẻ tuổi và có khuynh hướng bảo thủ hơn đến những người lớn tuổi và tự do hơn, và dường như không ai hào hứng với viễn cảnh có Aguiar làm mục tử của họ, với lý do ngài thiếu kinh nghiệm mục vụ – trong 22 năm, ngài chỉ phục vụ hai nhiệm kỳ một năm với tư cách là linh mục chánh xứ – và nền linh đạo bị coi là nông cạn của ngài.
Một linh mục đã nói như sau: “Nếu ngài được phong làm Thượng phụ [của Lisbon], thì đó phải là ý muốn của Thiên Chúa, bởi vì không ai khác muốn điều đó, đó là điều chắc chắn.”
Khi được The Pillar hỏi liệu ngài có cảm thấy việc thiếu kinh nghiệm mục vụ của mình là một vấn đề không, Aguiar đã nhìn nhận mọi việc theo cách khác.
“Đúng vậy, tôi chỉ làm cha xứ trong hai năm. Nhưng tôi đã làm gì trong phần còn lại của chức vụ mình? Tôi đã có được một loại kinh nghiệm khác, tôi là một con chó chăn chiên [sheepdog], phục vụ dưới quyền bốn giám mục khác nhau. Và vai trò của người mục tử, người đi trước đàn chiên của mình, không quan trọng hơn vai trò của con chó chăn giữ chiên khỏi đi lạc.”
Câu trả lời của ngài có lẽ minh họa cả lý do tại sao ngài không thực sự được các linh mục địa phương yêu mến và tại sao ngài trở nên nổi bật như vậy.
Là một người luôn hoàn thành công việc và luôn trung thành với cấp trên, Aguiar thường được yêu cầu làm những công việc không được ai muốn. Và, trong một Giáo hội mà sự quản trị tốt không phải lúc nào cũng dồi dào, ngài thấy mình ngày càng được yêu cầu đội nhiều chiếc mũ hơn.
Trước khi được yêu cầu đứng đầu tổ chức Ngày Giới trẻ Thế giới, Aguiar đã là chủ tịch điều hành của tập đoàn truyền thông do Giáo hội sở hữu, một trong những tập đoàn lớn nhất trong nước, mà ngài đã hướng dẫn thông qua một cuộc cải cách khó khăn nhưng cần thiết.
Và cho đến gần đây, ngài cũng là người chỉ đạo của tổng giáo phận trong việc giải quyết các trường hợp lạm dụng tình dục, một vai trò mà phần lớn người ta tin rằng ngài đã thực hiện tốt hơn đáng kể so với hầu hết các giám mục đồng cấp của mình ở Bồ Đào Nha.
Nhưng một linh mục Lisbon khác nói với The Pillar rằng ngài tin ngay cả Aguiar cũng không muốn trở thành giáo chủ của Bồ Đào Nha.
Vị linh mục này nói, “Ngài giỏi hoàn thành công việc, và tòa thượng phụ cần cải cách, nhưng một thượng phụ không chỉ là một nhà cải cách. Ngài biết mình sẽ không hạnh phúc với tư cách là thượng phụ. Các giáo sĩ không đứng bên ngài, hầu hết các tín hữu cũng vậy, ngài sẽ gặp rắc rối ngay từ ngày đầu tiên. Ngài có thể có tham vọng được phong làm thượng phụ để có được chiếc mũ đỏ, nhưng bây giờ điều đó không cần thiết nữa”.
Sự không hài lòng của người dân địa phương trước viễn cảnh Aguiar thăng tiến dường như cũng đã lan tới Rôma. Gần đây hơn, thông tin đang lan truyền là Aguiar thực sự không còn khả năng lãnh đạo tòa thượng phụ, và tên của ngài thậm chí không có trên terna — tức danh sách ngắn gồm ba ứng viên mà theo truyền thống, Đức Giáo Hoàng sẽ chọn các giám mục tương lai.
Nếu đúng như vậy, thì kịch bản có khả năng nhất là một vị trí trong tương lai ở Rôma, có thể liên quan đến việc tổ chức các sự kiện lớn như Ngày Giới trẻ Thế giới, hoặc các sự kiện khác.
Có một điều chắc chắn đối với Aguiar: Đức Giáo Hoàng Phanxicô thích ngài và tin tưởng ngài đủ để phá vỡ quy ước phong ngài làm Hồng Y. Tương lai trước mắt của ngài cũng nằm trong tay Đức Phanxicô, và có thể sớm được tiết lộ.
Trong khi không ai nói về vị giám mục trong tư cách giáo hoàng tương lai, thì Đức Hồng Y Aguiar tương lai sẽ có đến hơn 30 năm đặc quyền bỏ phiếu trong Hồng Y Đoàn.
Với sở trường về chính trị và tổ chức – và đặc biệt nếu ngài được chuyển đến Rôma – Đức Hồng Y Aguiar có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc định hình Giáo hội trong những năm tới.
