Liên quan đến cuộc khủng hoảng đang diễn ra tại Ukraine theo sau những nhận xét của Đức Thánh Cha Phanxicô tại cuộc gặp gỡ với giới trẻ Công Giáo Nga vào ngày 25 tháng 8 năm 2023, Catholic Pillar có bài tóm lược và phân tích nhan đề “Why a Ukrainian Catholic leader criticized the pope’s Russia remarks”, nghĩa là “Tại sao một nhà lãnh đạo Công Giáo Ukraine lại chỉ trích nhận xét về Nga của Đức Thánh Cha”. Nguyên bản tiếng Anh có thể xem tại đây. Dưới đây là bản dịch toàn văn sang Việt Ngữ.
Hôm thứ Ba, Vatican đã đưa ra lời thanh minh hiếm hoi về tuyên bố của Đức Thánh Cha Phanxicô.
Việc thanh minh này diễn ra sau những lời chỉ trích công khai thậm chí còn hiếm hoi hơn đối với những nhận xét của giáo hoàng bởi nhà lãnh đạo một Giáo Hội Công Giáo Đông phương.
Nhà lãnh đạo được đề cập là Đức Tổng Giám Mục Sviatoslav Shevchuk, người đã hướng dẫn Giáo Hội Công Giáo Ukraine nghi lễ Đông phương từ năm 2011.
Điều gì đã thúc đẩy Đức Cha Shevchuk lên tiếng? Ngài đã nói gì? Và bối cảnh lịch sử là gì?
Đức Tổng Giám Mục Sviatoslav Shevchuk đã phản ứng thế nào?
Vào ngày 25 tháng 8, Đức Thánh Cha Phanxicô đã được kết nối qua liên kết video với những người tham gia Đại hội Giới trẻ Công Giáo Nga lần thứ 10 tại St. Petersburg.
Theo một báo cáo của Vatican News ngày 26 tháng 8, Đức Thánh Cha đã tương tác “trong hơn một giờ” với khoảng 400 bạn trẻ có mặt tại Vương cung thánh đường Thánh Catherine, là nhà thờ Công Giáo lâu đời nhất ở Liên bang Nga.
Cùng ngày, văn phòng báo chí Tòa Thánh đã công bố nội dung bài diễn văn của Đức Thánh Cha bằng tiếng Tây Ban Nha và tiếng Ý.
Vào buổi tối, trang web Công Giáo Ý Il Sismografo lưu ý rằng các phương tiện truyền thông Vatican đã bỏ qua những bình luận của Đức Giáo Hoàng được đăng trên trang web của tổng giáo phận Công Giáo Mạc Tư Khoa.
Il Sismografo nhận xét rằng trước khi chúc lành cho giới trẻ, Đức Thánh Cha Phanxicô nói:
“Đừng bao giờ quên di sản của các bạn. Các bạn là người thừa kế của nước Nga vĩ đại. Nước Nga vĩ đại của các vị thánh, của các vị vua, nước Nga vĩ đại của Peter Đại đế, của Nữ Hoàng Catherine II, đế quốc Nga vĩ đại được vun đắp với biết bao văn hóa và nhân văn. Đừng bao giờ từ bỏ di sản này. Đừng bao giờ từ bỏ di sản này. Các bạn là người thừa kế của Nước Nga vĩ đại, hãy tiến lên. Và cảm ơn. Cảm ơn vì cách sống của các bạn, vì cách các bạn trở thành người Nga”.
Vào ngày 28 tháng 8, Il Sismografo đã liên kết với một video trên YouTube cho thấy giáo hoàng nói những lời này một cách ứng khẩu bằng tiếng Ý.
Trang web này bình luận: “Nghe Đức Giáo Hoàng Rôma, vào thời điểm nhạy cảm này trong lịch sử, ca ngợi Catherine II, vị Nữ Hoàng ‘ đã cấm công bố bất cứ sắc lệnh nào của Đức Giáo Hoàng ở quốc gia của mình ‘ và là người ‘vào năm 1783 đã sáp nhập Crimea, do đó tạo ra một làn sóng ‘Chiến tranh Nga-Thổ Nhĩ Kỳ’ mới, có lẽ sẽ khiến nhiều người Công Giáo khá tò mò.”
“Nhưng có lẽ hơn cả là vị giáo hoàng Dòng Tên Jorge Mario Bergoglio là người đã biết ơn khi nhớ lại Sa hoàng đã ngăn chặn việc đàn áp Dòng Tên ở Đế quốc Nga như thế nào.”
Đức Tổng Giám Mục Sviatoslav Shevchuk đã nói gì?
Trong một tuyên bố được công bố trên trang web chính thức của Giáo Hội Công Giáo Ukraine nghi lễ Đông phương – là giáo hội lớn nhất trong số 23 Giáo Hội Công Giáo Đông phương hiệp thông hoàn toàn với Rôma – Đức Tổng Giám Mục Shevchuk nói rằng những bình luận của Đức Thánh Cha đã gây ra “đau đớn và mối quan ngại lớn lao”.
Ngài nói “Thật đau đớn và lo lắng khi chúng tôi biết được những lời được tường trình của Đức Thánh Cha Phanxicô tại cuộc gặp gỡ trực tuyến với giới trẻ Công Giáo Nga vào ngày 25 tháng 8 năm 2023 tại St. Petersburg. Chúng tôi hy vọng rằng những lời này của Đức Thánh Cha được nói ra một cách ứng khẩu, không có bất kỳ nỗ lực đánh giá lịch sử nào, chứ đừng nói đến việc ủng hộ tham vọng đế quốc của Nga. Tuy nhiên, chúng tôi chia sẻ nỗi đau lớn mà những lời ấy đã gây ra, không chỉ giữa các giám mục, giáo sĩ, tu sĩ và tín hữu của Giáo cộng đoàn tôi, mà còn giữa các giáo phái và tổ chức tôn giáo khác. Đồng thời, chúng tôi cũng nhận thức được sự thất vọng sâu sắc mà những lời ấy đã gây ra cho xã hội.”
Ngài nói tiếp rằng: “Những lời về ‘nước Nga vĩ đại của Peter Đại Đế I, Nữ hoàng Catherine II, như các đế chế vĩ đại, khai sáng – một đất nước có nền văn hóa vĩ đại và lòng nhân đạo vĩ đại’ – là ví dụ tồi tệ nhất về chủ nghĩa đế quốc và chủ nghĩa dân tộc cực đoan của Nga. Có nguy cơ là những lời này có thể bị coi là ủng hộ chính chủ nghĩa dân tộc và chủ nghĩa đế quốc đã gây ra cuộc chiến ở Ukraine ngày nay – một cuộc chiến mang lại cái chết và sự hủy diệt cho người dân chúng ta mỗi ngày.”
“Những ví dụ do Đức Thánh Cha đưa ra thực sự mâu thuẫn với giáo huấn của ngài về hòa bình, vì ngài luôn lên án mọi hình thức biểu hiện của chủ nghĩa đế quốc trong thế giới hiện đại và cảnh báo về sự nguy hiểm của chủ nghĩa dân tộc cực đoan, đồng thời nhấn mạnh rằng đó là nguyên nhân của ‘chiến tranh thế giới thứ ba’ đang diễn ra cục bộ.
“Với tư cách là một Giáo hội, chúng tôi muốn tuyên bố rằng trong bối cảnh Nga xâm lược Ukraine, những tuyên bố như vậy truyền cảm hứng cho những tham vọng thuộc địa mới của quốc gia xâm lược, mặc dù cách thức ‘là người Nga’ như thế đáng bị lên án một cách dứt khoát.”
Đức Tổng Giám Mục Trưởng nói rằng ngài đang chờ đợi việc làm rõ những bình luận từ Tòa thánh.Ngài cũng hứa sẽ nêu vấn đề này với Đức Thánh Cha Phanxicô khi các giám mục Giáo Hội Công Giáo Ukraine nghi lễ Đông phương sớm nhóm họp tại Rôma để dự Thượng Hội đồng thường niên.
Bối cảnh lịch sử là gì?
Hai nhân vật mà Đức Thánh Cha Phanxicô chọn để minh họa cho sự vĩ đại của nước Nga đều đóng những vai trò quan trọng nhưng gây nhiều tranh cãi trên trường thế giới.
Peter thứ nhất là Sa hoàng của toàn nước Nga từ năm 1682 cho đến năm 1721, và trở thành Hoàng đế đầu tiên của toàn nước Nga, và giữ chức vụ này cho đến khi qua đời vào năm 1725. Người đàn ông thường được gọi là Peter Đại đế có thân hình to lớn. Ông nổi tiếng là cao đến 2 mét và được biết đến là người đã đánh các quan chức hàng đầu của mình bằng gậy.
Peter, một nhà cai trị chuyên quyền tàn nhẫn, đã áp đặt những thay đổi sâu rộng lên Giáo hội Chính thống Nga mà những ảnh hưởng vẫn còn được cảm nhận cho đến ngày nay. Ông đã đặt Giáo hội dưới sự quản lý của nhà nước một cách hiệu quả khi tuyên bố rằng Giáo hội không còn được cai trị bởi một Thượng Phụ mà bởi một cơ quan gồm các giám mục và các quan chức được gọi là Thánh Công Đồng.
Mặc dù có khuynh hướng phương Tây nhưng ông không có thiện cảm với Giáo Hội Công Giáo. Theo Bách khoa toàn thư Công Giáo, “Peter Đại đế bộc lộ lòng căm thù chống Công Giáo khi, tại Polotsk năm 1705, ông đã tự tay giết chết tu sĩ Theophanus Kolbieczynski dòng Basiliô. Bằng nhiều biện pháp khác; ông ta đã gây ra những lời vu khống xúc phạm nhất chống lại Công Giáo ở Nga; ông trục xuất Dòng Tên vào năm 1719; ông đã ban hành ukases để buộc người Công Giáo phải cải đạo sang Chính thống giáo, và ngăn cản con cái của các cuộc hôn nhân hỗn hợp trở thành người Công Giáo; và cuối cùng, ông ta tổ chức những cuộc truy hoan quái đản vào năm 1722 và 1725 như một sự nhại lại Cơ Mật Viện bầu Giáo Hoàng, để chế giễu Đức Giáo Hoàng và giáo triều Rôma.”
Tổng thống Nga Vladimir Putin đã đưa ra những so sánh giữa ông và Peter đại đế, nêu bật cuộc đấu tranh của Peter chống lại Thụy Điển trong trận chiến được gọi là Đại chiến phương Bắc.
“Peter Đại đế đã tiến hành cuộc Đại chiến phương Bắc trong 21 năm. Có vẻ như khi đang có chiến tranh với Thụy Điển, ông đã lấy đi thứ gì đó từ họ. Ông ấy không lấy bất cứ thứ gì từ họ, ông ấy trả lại những gì là của Nga”, ông Putin nói sau khi đến thăm một cuộc triển lãm dành riêng cho Peter vài tháng sau khi ông phát động cuộc xâm lược toàn diện của Nga vào Ukraine.
Catherine Đại đế trở thành Hoàng hậu Nga vào năm 1762, sau khi giám sát việc bắt giữ và buộc chồng bà, Peter Đệ Tam phải thoái vị.
Catherine sinh ra ở Stettin, Vương quốc Phổ, và lớn lên theo Tin lành Luthera cho đến năm 1744, khi cô chuyển sang Chính thống giáo Nga bất chấp sự phản đối của cha cô.
Như Il Sismografo đã lưu ý, Catherine từ chối cho phép đàn áp Dòng Tên ở Nga, một hành động mà một số học giả tin rằng đã bảo đảm sự sống sót của Dòng Tên. Nhưng cô ấy đối xử khắc nghiệt với những người Công Giáo theo nghi thức Đông phương.
Catherine bị đối phương buộc tội vô đạo đức hoang dâm trong suốt triều đại của mình, nhưng các nhà sử học coi nhiều lời buộc tội là vô căn cứ.
Trong thời gian trị vì lâu dài của mình, bà đã mở rộng đáng kể biên giới của Đế quốc Nga, mở rộng sang vùng được gọi là Nước Nga mới (lục địa phía nam Ukraine), một phần của Ukraine ngày nay ở phía tây sông Dnipro và Crimea.
Vatican đã nói gì?
Trong một tuyên bố ngày 29 tháng 8, văn phòng báo chí Tòa Thánh đã tìm cách làm rõ những bình luận của Đức Thánh Cha.
“Trong lời chào gửi giới trẻ Công Giáo Nga trong những ngày qua, rõ ràng là từ bối cảnh ngài nói, Đức Thánh Cha có ý khuyến khích giới trẻ bảo tồn và phát huy những gì tích cực trong di sản văn hóa và tinh thần vĩ đại của Nga, và chắc chắn không đề cao logic đế quốc và tính cách của của các nhà cầm quyền, được trích dẫn để chỉ ra các giai đoạn tham chiếu lịch sử nhất định”.
