Linh mục Raymond J. de Souza, là chủ bút tập san Công Giáo Convivium của Canada. Trên tờ National Catholic Register, ngài có bài viết nhan đề “Pope Francis Has Ukrainians — Especially Ukrainian Catholics — Worried and Angry”, nghĩa là “Người Ukraine – đặc biệt là người Công Giáo Ukraine – lo lắng và tức giận đối với Đức Thánh Cha Phanxicô”, trong đó ngài trình bày những suy tư về cuộc phỏng vấn tai hại vừa được công bố một phần; và người Công Giáo trên thế giới đang hồi hộp chờ đợi phần hai, lo âu không biết lành dữ thế nào. Phần hai được cho là sẽ được công bố vào ngày 20 Tháng Ba tới đây, vài ngày trước Tuần Thánh, tuần lễ quan trọng nhất trong năm Phụng Vụ.
Nguyên bản tiếng Anh có thể xem tại đây. Dưới đây là bản dịch toàn văn sang Việt Ngữ.
Sau nhiều năm gây thất vọng, thậm chí xúc phạm, đối với người Ukraine – đặc biệt là người Công Giáo Ukraine – người ta không ngờ rằng mối quan hệ của Đức Thánh Cha Phanxicô với Ukraine có thể còn xấu đi hơn nữa.
Nhưng đã xảy ra như thế.
Mọi việc tồi tệ không có nghĩa là chúng không thể trở nên tồi tệ hơn.
Tệ hơn nhiều.
Hôm Thứ Bảy, các đoạn trích từ một cuộc phỏng vấn truyền hình sắp tới đã được phát hành, trong đó Đức Thánh Cha kêu gọi Ukraine hãy có “sự can đảm của lá cờ trắng” và “thương lượng trước khi mọi thứ trở nên tồi tệ hơn”. Tin tức về lời khuyên “cờ trắng” đã gây xôn xao khắp thế giới.
Trong vòng vài giờ, điều đó đã gây ra một loạt phản ứng giận dữ từ chính phủ Ukraine và người Công Giáo Ukraine, rằng Đức Thánh Cha Phanxicô đã kêu gọi họ giương cờ trắng đầu hàng.
‘Cờ trắng’ có ý nghĩa khác
Phát ngôn nhân báo chí của Tòa Thánh đã chuyển sang chế độ kiểm soát thiệt hại khẩn cấp, giải thích rằng việc Đức Thánh Cha sử dụng thuật ngữ “cờ trắng” không có nghĩa là “đầu hàng”, như thông lệ trong bối cảnh chiến tranh. Đúng hơn, Đức Giáo Hoàng muốn nói đến một ý nghĩa khác, ít được biết đến hơn, của “cờ trắng”, cụ thể là “chấm dứt chiến sự, một thỏa thuận ngừng bắn đạt được với sự can đảm của đàm phán”.
Rất ít người tỏ ra bị thuyết phục bởi lời giải thích mới lạ này. Quan điểm phổ biến dường như là “cờ trắng” trong bối cảnh chiến tranh có nghĩa là “đầu hàng”. Quả thực, sau khi giương cờ trắng, các cuộc đàm phán thường diễn ra sau đó là về các điều khoản đầu hàng, cầu xin thế lực chinh phục đồng ý.
Cuộc phỏng vấn của Đức Thánh Cha thật tai hại đến mức nỗ lực thanh minh của văn phòng báo chí là không thỏa đáng. Hôm thứ Ba, Vatican đã làm những gì mình làm khi một thảm họa thực sự sắp xảy ra, cụ thể là triệu Đức Hồng Y Pietro Parolin, Quốc Vụ Khanh Tòa Thánh, ra để nói những gì lẽ ra Đức Thánh Cha Phanxicô phải nói ngay từ đầu.
Đức Hồng Y Parolin nói với một tờ báo Ý rằng trách nhiệm phải đổ lên đầu Nga, quốc gia “trước hết phải ngừng bắn”, vì nước này là “kẻ xâm lược” trong một cuộc chiến tranh “bất công”.
“Cuộc chiến chống Ukraine không phải là hậu quả của một thảm họa thiên nhiên không thể kiểm soát mà là do tự do của con người, và chính cái ý chí con người đã gây ra thảm kịch này cũng có khả năng và trách nhiệm thực hiện các bước để chấm dứt nó và mở đường cho một giải pháp ngoại giao”, Đức Hồng Y Parolin nói.
Bài học lịch sử từ Ukraine
Thượng Hội đồng Thường trực của Giáo Hội Công Giáo Đông Phương Ukraine, gọi tắt là UGCC, đã đưa ra một tuyên bố gay gắt vào hôm Chúa Nhật về những nhận xét của Đức Thánh Cha, đồng thời không che giấu nỗi đau của mình.
Tuyên bố nêu rõ: “Người Ukraine không thể đầu hàng vì đầu hàng đồng nghĩa với tự sát. Ý định của Putin và Nga rất rõ ràng và dễ thấy. Mục đích không phải của một cá nhân: 70% dân số Nga ủng hộ cuộc chiến diệt chủng chống lại Ukraine, Thượng phụ Kirill và Giáo hội Chính thống Nga cũng vậy.”
Các giám mục của Giáo hội Ukraine, Giáo Hội Công Giáo Đông phương lớn nhất, sau đó đã đưa ra một bài học lịch sử rõ ràng cho người cha tinh thần của họ ở Rôma:
“Điều đáng nói là mọi sự xâm lược của Nga trên lãnh thổ Ukraine đều dẫn đến việc tiêu diệt các Giáo Hội Công Giáo Ukraine, và bất kỳ mọi Giáo hội Chính thống Ukraine độc lập nào, đồng thời đàn áp các tôn giáo khác cũng như mọi thể chế và biểu hiện văn hóa không ủng hộ quyền bá chủ của Nga.”
Còn có một bài học lịch sử khác cho Đức Thánh Cha Phanxicô về các vấn đề chiến lược. Thượng hội đồng thường trực tự hỏi tại sao có người lại nghĩ rằng Nga sẽ tôn trọng một thỏa thuận thương lượng. Nhiều người đã quên Bản ghi nhớ Budapest năm 1994 được ký kết bởi Nga, Ukraine, Vương quốc Anh và Hoa Kỳ. Nhưng người Ukraine thì chưa quên:
“Lịch sử gần đây đã chứng minh rằng với Putin sẽ không có cuộc đàm phán thực sự nào. Ukraine đã đàm phán loại bỏ kho vũ khí hạt nhân của mình vào năm 1994, lúc đó là kho vũ khí lớn thứ ba trên thế giới, lớn hơn cả Pháp, Anh và Trung Quốc cộng lại. Đổi lại Ukraine nhận được những bảo đảm an ninh liên quan đến sự toàn vẹn lãnh thổ (bao gồm cả Crimea) và nền độc lập, là điều mà Putin có nghĩa vụ phải tôn trọng. Bản ghi nhớ Budapest năm 1994 được Nga, Mỹ và Anh ký kết không có giá trị bằng tờ giấy. Vì vậy, điều đó sẽ xảy ra với bất kỳ thỏa thuận nào được “đàm phán” với nước Nga của Putin.”
Thượng Hội đồng Thường trực kết luận, bác bỏ lời khuyên “cờ trắng” của Đức Thánh Cha, “Bất chấp những đề xuất về nhu cầu đàm phán đến từ đại diện của các quốc gia khác nhau, kể cả chính Đức Thánh Cha, người Ukraine sẽ tiếp tục bảo vệ tự do và nhân phẩm để đạt được một nền hòa bình công bằng.”
Tuyên bố của Thượng hội đồng thường trực được công bố vào hôm Chúa nhật, trong khi nhà lãnh đạo UGCC, Đức Tổng Giám Mục Sviatoslav Shevchuk, là người thuyết giảng trong Thánh lễ Chúa nhật tại Nhà thờ Thánh Patrick ở New York. Ngài không đề cập đến lời khuyên “cờ trắng” của Đức Thánh Cha, nhưng đưa ra một lưu ý hoàn toàn khác:
“Chúng ta được Thiên Chúa yêu thương và không đối phương nào có thể đánh bại được chúng ta. Chúng tôi đã trải nghiệm điều này trong suốt hai năm qua – tình yêu, sự quan tâm và bảo vệ lẫn nhau. Cảm ơn anh chị em đã thể hiện tình yêu này qua lời cầu nguyện, hành động và sự hy sinh của anh chị em. Chúng ta đừng bỏ cuộc! Anh chị em hãy bền đỗ. Đừng để ma quỷ hoặc sự tuyên truyền của đối phương chiếm giữ trái tim anh chị em, nhưng hãy cầu nguyện và làm việc, như người tiền nhiệm của tôi là Đức Hồng Y Lubomyr Husar đã truyền dạy chúng tôi. Sự thật của Chúa sẽ chiến thắng; Ukraine sẽ thắng; đừng nghi ngờ điều đó!”
Ý nghĩa của việc tử đạo?
Như thường lệ sau khi gây ra sự xúc phạm ở Ukraine, có thể hy vọng rằng Đức Thánh Cha Phanxicô sẽ nói về sự gần gũi của ngài với “Ukraine đã tử đạo” trong những ngày tới. Chính phát ngôn nhân báo chí Tòa Thánh đã sử dụng cụm từ được ưa chuộng đó.
Nhưng lời khuyên “cờ trắng” đã đưa ra một ánh sáng mới cho chính xác ý của Đức Thánh Cha khi nói về “Ukraine tử đạo”.
Có phải ý của ngài là Ukraine đang phải chịu đựng điều gì đó tương tự như một cuộc tử đạo dưới bàn tay của một kẻ đàn áp bất công không? Hay Đức Thánh Cha Phanxicô muốn nói rằng Ukraine nên cư xử như các vị tử đạo thường làm, nghĩa là không kháng cự trước những kẻ hành quyết họ?
Chắc chắn không phải là Đức Thánh Cha muốn người Công Giáo Ukraine phải tử đạo và bị đẩy xuống hầm trú ẩn một lần nữa, như đã từng xảy ra từ năm 1946 đến năm 1991, nhưng Thượng Hội đồng thường trực lo lắng về điều đó sẽ xảy ra một lần nữa.
Việc sẵn sàng chấp nhận, thậm chí chấp nhận tử đạo – hãy nghĩ đến Thánh Ignaxiô thành Antiôkia – có những tiền lệ đáng kính nhất, khi con chiên bị dẫn đi trong im lặng để làm thịt. Nhưng việc chấp nhận tử đạo không phải là một lựa chọn đối với các cơ quan công quyền có trách nhiệm vì lợi ích chung. Người cha trong gia đình có thể chấp nhận tử đạo; nhưng anh ta không thể từ chối bảo vệ con mình nếu có thể.
Đàm phán để kết thúc điều gì?
Ngoài sự lựa chọn đáng ngạc nhiên là nói về “cờ trắng”, Đức Thánh Cha Phanxicô còn nói về các cuộc đàm phán theo cách giống với những người tiền nhiệm của ngài. Đấng đáng kính Piô 12, chỉ vài tuần trước khi Thế chiến thứ Hai bắt đầu, đã kêu lên: “Không có gì mất mát với hòa bình; mọi thứ đều có thể bị mất đi vì chiến tranh.”
Thánh Gioan Phaolô II kêu gọi một giải pháp ngoại giao thương lượng sau khi Saddam Hussein xâm chiếm và sáp nhập Kuwait.
Theo một nghĩa nào đó, điều đó không gì khác hơn là “cái hàm tốt hơn là chiến tranh” của Winston Churchill. Nhưng Churchill biết rằng “đấu khẩu” với Hitler là không thể; do đó, có bài phát biểu “không bao giờ đầu hàng” của ông. Người ta không thể tưởng tượng làm thế nào Churchill có thể chào đón lời khuyên “cờ trắng” từ Rôma trong Trận chiến nước Anh. Đức Piô 12 chưa bao giờ đề nghị điều đó.
Lời kêu gọi đàm phán cần một số thông số. Sau khi Saddam xâm lược Kuwait, người Kuwait có nên đàm phán các điều khoản để sáp nhập họ không? Hay tiền đề của các cuộc đàm phán là kẻ xâm lược phải trả lại thành quả của sự xâm lược của mình?
Lời kêu gọi đàm phán giữa Ukraine và Nga hiện đang rất khó khăn, dựa trên cuộc phỏng vấn gần đây mà Tucker Carlson thực hiện với Putin – Lời cảnh báo của Đức Hồng Y Husar về việc “tuyên truyền của đối phương chiếm giữ trái tim anh chị em” có thể áp dụng ở đây. Putin đã đưa ra một tuyên bố đáng kinh ngạc rằng Ba Lan có thể tránh được sự tàn phá của cuộc xâm lược nếu vào năm 1939 nước này sẵn sàng nhượng lại lãnh thổ của mình trước thời hạn trong các cuộc đàm phán với Đức Quốc xã. Trong cách trình bày như vậy, đàm phán là một hình thức đầu hàng.
Đức Thánh Cha Phanxicô đã bày tỏ sự thông cảm với một số lời biện minh được cho là của Putin về việc xâm chiếm Ukraine. Tuy nhiên, không thể nào ngài lại đang áp dụng cách đọc lịch sử của Putin vào tình hình hiện tại được. Nhưng người Ukraine đang lo lắng – và tức giận.
