Tạp chí ALETEIA, ngày 28 tháng 10, 2024, đăng tải các điểm chính của Tài liệu Sau cùng của Thượng hội đồng về tính đồng nghị, một tài liệu, lần đầu tiên trong lịch sử, được Đức Phanxicô chính thức chấp nhận đưa vào huấn quyền thông thường của ngài.
Phụ nữ và giáo dân, phân quyền, minh bạch: Đây là những chủ đề chính của tài liệu cuối cùng của Thượng hội đồng về tính đồng nghị được công bố vào ngày 26 tháng 10 năm 2024.
Sau ba năm suy gẫm, Thượng hội đồng về tính đồng nghị đã kết thúc vào tối ngày 26 tháng 10 năm 2024, khi 356 thành viên của nó tập trung để bỏ phiếu cho một tài liệu sau cùng.
Trong một hành động bất ngờ, Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã ngay lập tức chấp thuận tài liệu này, nói rằng ngài sẽ không công bố tông huấn hậu thượng hội đồng, đây là loại tài liệu giáo hoàng thường được công bố sau một thượng hội đồng. Do đó, văn bản này ngay lập tức nằm trong huấn quyền của Đức Giáo Hoàng. Tuy nhiên, ngài đã nêu rõ rằng nó không phải là chuẩn mực.
Văn kiện gồm 155 đoạn văn, chứa đựng nhiều gợi ý và đề xuất. Vấn đề về vị trí và vai trò của phụ nữ trong Giáo hội, được tranh luận nhiều trong những năm làm việc vừa qua, hiện đang rất cấp thiết.
Vấn đề cụ thể liên quan đến các nữ phó tế, mà Đức Giáo Hoàng đã bỏ qua trong phiên họp cuối cùng này, lại xuất hiện trong một đoạn văn, cho thấy quyết tâm của một số thành viên nhằm bảo đảm việc suy nghĩ này không bị mất đi.
Ngoài các đề xuất riêng lẻ – chẳng hạn như tổ chức một Thượng hội đồng cho Trung Đông, xem xét liệu giáo dân có thể là nhân chứng cho hôn nhân hay không, hoặc suy tư về thừa tác vụ lắng nghe – Thượng hội đồng này đặt nền tảng cho việc nhấn mạnh hơn nữa vào vai trò của giáo dân.
Văn kiện khẳng định mong muốn thấy giáo dân đảm nhận nhiều trách nhiệm hơn trong việc quản lý các giáo xứ và giáo phận. Văn kiện cũng đưa ra nhiều lời kêu gọi thiết lập một nền văn hóa minh bạch trong Giáo hội, nhằm chống lại chủ nghĩa giáo sĩ trị và mọi loại lạm dụng.
Aleteia xem xét kỹ hơn các xu hướng và hướng đi chính mà tài liệu đề xuất.
1.Những người nam và nữ giáo dân nên tham gia nhiều hơn vào đời sống của Giáo hội
Suy tư về các phó tế nữ đã trở lại
Một chủ đề cực kỳ nhạy cảm kể từ khi bắt đầu Thượng hội đồng về tính đồng nghị, vấn đề cho phép phụ nữ được thụ phong phó tế đã không nhận được sự chấp thuận nhất trí tại hội nghị. Đoạn 60 của tài liệu cuối cùng đã gây ra nhiều sự phản đối nhất: 97 người đã bày tỏ sự phản đối của họ trong cuộc bỏ phiếu.
Đoạn văn quả quyết rằng “vấn đề về quyền tiếp cận chức phó tế của phụ nữ vẫn còn bỏ ngỏ”. Theo các nguồn tin của Aleteia, tài liệu tham khảo này không có trong bản dự thảo tài liệu và do đó đã được thêm vào các sửa đổi được các thành viên Thượng hội đồng đệ trình trong tuần này. Tài liệu nêu rõ “cần phải tiếp tục phân định” về vấn đề này.
Câu hỏi này đã bị loại khỏi các cuộc tranh luận của Phiên Họp; Đức Giáo Hoàng đã giao phó các chủ đề nhạy cảm nhất của Thượng hội đồng cho 10 nhóm làm việc, những nhóm này sẽ đưa ra kết luận vào tháng 6 năm 2025, và chức phó tế nữ nằm trong số đó.
“Không có lý do hay trở ngại nào có thể ngăn cản phụ nữ đảm nhiệm các vai trò lãnh đạo trong Giáo hội”, văn bản nêu rõ. “Phụ nữ tiếp tục gặp phải những trở ngại trong việc đạt được sự công nhận đầy đủ hơn về các đặc sủng, ơn gọi và vai trò của họ trong mọi lĩnh vực khác nhau của đời sống Giáo hội”.
Liên quan đến các phó tế vĩnh viễn, một chức vụ dành riêng cho nam giới, văn bản kêu gọi vai trò này được đào sâu và thúc đẩy ở những khu vực mà nó vẫn chưa được biết đến nhiều.
Các hội đồng giáo xứ bắt buộc có thành viên là giáo dân
Để khuyến khích “tăng cường sự tham gia của giáo dân nam và nữ vào các quá trình phân định của Giáo hội và tất cả các giai đoạn của quá trình ra quyết định (soạn thảo, đưa ra và xác nhận quyết định)”, Thượng hội đồng kêu gọi “các cơ quan tham gia” trong Giáo hội phải có tính “bắt buộc” (điểm 104).
Những điều này được quy định trong Giáo luật và bao gồm các cơ quan như Hội đồng Mục vụ Giáo phận, Hội đồng Mục vụ Giáo xứ hoặc Hội đồng Kinh tế. Bản chất bắt buộc của biện pháp này có thể thay đổi cách quản lý của nhiều Giáo hội địa phương, mặc dù nhiều giáo hội, đặc biệt là ở phương Tây, đã có những cấu trúc như vậy.
Nhiều thừa tác vụ giáo dân hơn?
“Một Giáo hội truyền giáo theo tinh thần đồng nghị sẽ khuyến khích nhiều hình thức thừa tác vụ giáo dân hơn, tức là các thừa tác vụ không đòi hỏi bí tích Truyền chức thánh”, tài liệu thúc giục trong đoạn 66.
Các thừa tác vụ này có thể bao gồm thừa tác vụ đọc sách và thừa tác vụ giúp lễ (lần lượt là người đọc sách và người giúp linh mục trong thánh lễ), gần đây cũng mở cho phụ nữ, và thừa tác vụ giáo lý viên, được Đức Giáo Hoàng Phanxicô chính thức thành lập vào năm 2021.
Các mục tử được thúc giục “đáp ứng bằng sự sáng tạo và lòng dũng cảm đối với các nhu cầu của sứ mệnh” và “không chỉ trong phạm vi phụng vụ”.
Một thừa tác vụ lắng nghe?
Trong số các thừa tác vụ mới mà thượng hội đồng nghiên cứu trong tháng thảo luận này có thừa tác vụ “lắng nghe và đồng hành”. Trong văn kiện cuối cùng, đề xuất này không được nhất trí thông qua. Một số người phản đối, ví dụ, nói rằng đây là “nhiệm vụ của tất cả những người đã chịu phép rửa tội”. Những người khác đề xuất rằng thừa tác vụ này “nên được đặc biệt nhằm chào đón những người ở bên lề cộng đồng Giáo hội, những người trở về sau khi đã trôi dạt và những người đang tìm kiếm sự thật và mong muốn được giúp đỡ để gặp Chúa.” Các thành viên giải thích rằng cần phải có sự phân định rõ ràng hơn về vấn đề này (đoạn 78).
Giáo dân cử hành hôn nhân?
Vẫn phù hợp với cuộc thảo luận này liên quan đến các thừa tác vụ khác nhau, hội đồng đã viết rằng “cần cân nhắc việc mở rộng và ổn định” khả năng cho phép giáo dân cử hành lễ rửa tội và hôn nhân (đoạn 76). Hiện tại, điều này được phép như một ngoại lệ trong một số điều kiện chuyên biệt. (Ở phương Tây, bí tích hôn nhân được hiểu là do chính cặp đôi trao ban, với sự chứng kiến của linh mục.)
Nhiều giáo dân tham gia hơn trong phụng vụ
Các thành viên Thượng hội đồng kêu gọi thành lập một nhóm nghiên cứu mới để đánh giá mối liên hệ giữa “phụng vụ và tính đồng nghị” nhằm “áp dụng các phong cách cử hành làm nổi bật khuôn mặt của một Giáo hội đồng nghị.” Nhóm này “cũng có thể xem xét chủ đề thuyết giảng trong các nghi lễ phụng vụ”, văn bản nêu trong đoạn 27. Đoạn văn này là một trong những đoạn ít nhất trí nhất trong cuộc bỏ phiếu.
Vấn đề cho phép giáo dân thuyết giảng trong Thánh lễ nằm trong chương trình nghị sự cho các cuộc thảo luận trong tháng này tại Rome. Mặc dù không có sự đồng thuận, nhưng khi đưa ra yêu cầu này, các thành viên của Thượng hội đồng dường như muốn theo đuổi sự suy nghĩ của họ. Hiện nay, giáo luật dành quyền thuyết giảng cho các thành viên hàng giáo sĩ (giám mục, linh mục hoặc phó tế).
Phụ nữ trong các chủng viện
Văn bản kêu gọi xem xét kỹ lưỡng việc đào tạo tại chủng viện, để chuẩn bị cho các ứng viên chức linh mục theo “cách thức đồng nghị” (đoạn 148). “Cần phải có sự hiện diện đáng kể của phụ nữ”, đoạn văn nêu rõ, thu hút 40 phiếu chống.
Tài liệu đề cập đến tầm quan trọng của “việc đào tạo để có thể cộng tác với mọi người trong Giáo hội”, và cũng mời gọi thực hiện một hình thức giáo dục chung và trách nhiệm (giữa nam và nữ, và giữa các trạng thái sống khác nhau) trong các nghiên cứu thần học, bao gồm cả những người đang học để trở thành linh mục. “Do đó, việc đào tạo phải bao gồm tất cả các chiều kích của con người (trí tuệ, tình cảm, quan hệ và tâm linh)”, tài liệu nhấn mạnh.
2. Tản quyền Giáo hội
Hiểu rõ hơn về phạm vi của Giám mục Rôma
Văn bản nhấn mạnh vào vị trí đặc biệt của Giáo hoàng, nhắc lại rằng trong các sách Tin Mừng, Phêrô đã đóng “một vai trò đặc biệt” với Chúa Giêsu, đáng chú ý là trong câu chuyện về mẻ cá kỳ diệu (đoạn 109).
“Quá trình đồng nghị cũng đã xem xét lại câu hỏi về cách thức mà Giám mục Rôma thực hiện thừa tác vụ của mình”, tài liệu viết. “Là Người kế vị Thánh Phêrô, ngài có vai trò độc nhất trong việc bảo vệ kho tàng đức tin và luân lý, đảm bảo rằng các tiến trình đồng nghị hướng đến sự hiệp nhất và chứng tá (đoạn 131).”
Vấn đề bổ trợ cũng được giải quyết: “người ta có thể khởi xướng một nghiên cứu thần học và giáo luật có nhiệm vụ xác định những vấn đề cần trình lên Đức Giáo Hoàng (reservatio papalis) và những vấn đề có thể trình lên các giám mục trong Giáo hội hoặc nhóm Giáo hội của họ.”
Hiểu rõ hơn về thẩm quyền của các hội đồng giám mục
Những người tham gia thượng hội đồng cũng kêu gọi suy gẫm thêm về “quy chế thần học và pháp lý”, và làm rõ về “thẩm quyền về tín lý và kỷ luật” của các hội đồng giám mục (đoạn 125).
Tài liệu này cũng khuyến khích “một quá trình đánh giá” mối quan hệ “cụ thể” giữa Giáo triều Rôma và các giám mục địa phương để đánh giá xem có cần thực hiện cải cách hay không. Các thành viên của Thượng hội đồng đề xuất đưa những chủ đề này vào chương trình nghị sự của các chuyến viếng thăm ad limina sắp tới, tức là các chuyến viếng thăm mà tất cả các giám mục trên thế giới được cho là sẽ thực hiện tại Rome năm năm một lần.
Văn kiện này cũng kêu gọi làm rõ hơn về “tình trạng thần học và giáo luật” của các hội đồng lục địa và các hội đồng giáo hội lục địa, bao gồm cả giáo dân. Những người tham gia yêu cầu các cơ quan này được tăng cường theo “di sản” mà họ để lại với những trải nghiệm tích cực của tiến trình đồng nghị.
Những người tham gia cũng kêu gọi khôi phục lại “các hội đồng đặc thù” mà họ coi là một công cụ để “phân quyền lành mạnh” (đoạn 129). Giáo Hội Công Giáo tại Úc đã tiến hành một thử nghiệm như vậy từ năm 2018 đến năm 2022, trong bối cảnh cuộc khủng hoảng lạm dụng.
Các cơ quan “nghị bàn” cùng với các giám mục?
Các thành viên của Thượng hội đồng rất muốn nhấn mạnh giá trị của các hội đồng tham vấn. Trong đoạn 92, một trong những đoạn gây tranh cãi nhất trong quá trình bỏ phiếu cho văn kiện sau cùng, có nêu rằng khi các hội đồng như vậy đưa ra sự phân định đúng đắn, thì chúng không nên bị thẩm quyền giám mục bỏ qua.
Trong khi thừa nhận rằng giám mục vẫn giữ quyền ra quyết định, họ kêu gọi sửa đổi giáo luật để đề cao hơn khía cạnh “nghị bàn” [deliberative] chứ không chỉ là khía cạnh tham vấn của các cơ quan như vậy.
Các giám mục nên ủy quyền nhiều hơn
“Điều quan trọng là giúp các tín hữu tránh những kỳ vọng quá mức và không thực tế vào giám mục, hãy nhớ rằng ngài cũng là một người anh em yếu đuối, dễ bị cám dỗ, cần được giúp đỡ như mọi người khác”, tài liệu của Thượng hội đồng nhấn mạnh trong đoạn 71. “Một hình ảnh lý tưởng về thừa tác vụ của giám mục có thể cản trở bản chất đôi khi yếu đuối của thừa tác vụ của ngài. Mặt khác, thừa tác vụ của ngài được nâng cao rất nhiều khi, trong một Giáo hội thực sự theo tinh thần đồng nghị, thừa tác vụ được hỗ trợ bởi sự tham gia tích cực của toàn thể dân Chúa”.
Rộng hơn, Thượng hội đồng kêu gọi “một sự phân định can đảm hơn về những gì thực sự thuộc về thừa tác vụ và những gì có thể và phải được ủy quyền cho người khác” (đoạn 74). Sự phân chia nhiệm vụ và trách nhiệm này sẽ giúp chống lại tình trạng lạm dụng dưới mọi hình thức như “tình dục hoặc kinh tế” hoặc “lương tâm và quyền lực, bởi các mục tử của Giáo hội”.
Sự liên đới có cấu trúc tốt hơn giữa các giáo hội
Tài liệu này liên tục sử dụng cụm từ “trao đổi hồng ân” để khuyến khích các giáo hội địa phương hỗ trợ lẫn nhau theo điểm mạnh và điểm yếu của họ. Đặc biệt, văn bản hoan nghênh các hình thức hợp tác mới của giáo hội đang nổi lên “trong các khu vực địa lý xuyên quốc gia và liên văn hóa rộng lớn như Amazon, lưu vực sông Congo và Biển Địa Trung Hải”.
Tuy nhiên, các hình thức hỗ trợ khác nhau cần được định hình tốt hơn, đặc biệt là liên quan đến phong trào linh mục. “Các linh mục giúp đỡ các Giáo hội đang thiếu hụt giáo sĩ không chỉ là biện pháp khắc phục chức năng mà còn là nguồn lực cho sự phát triển của Giáo hội gửi họ và nơi tiếp nhận họ”, văn bản nhấn mạnh. “Tương tự như vậy, điều quan trọng là phải đảm bảo rằng viện trợ kinh tế không thoái hóa thành chủ nghĩa phúc lợi, mà thúc đẩy tình liên đới truyền giáo và được quản lý theo cách minh bạch và đáng tin cậy” (đoạn 121).
3. Một nền văn hóa minh bạch và đánh giá để chống lạm dụng
Tiếp tục cuộc chiến chống lạm dụng trong Giáo hội
Trong một số trường hợp, văn bản cuối cùng đề cập đến “vụ tai tiếng” về các vụ lạm dụng xảy ra trong Giáo Hội Công Giáo. Để đáp lại, các thành viên của Thượng hội đồng nhấn mạnh vào nền văn hóa bảo vệ, để Giáo hội luôn là nơi an toàn cho trẻ vị thành niên và những người dễ bị tổn thương (đoạn 150).
Ghi nhận những nỗ lực đã thực hiện trong cuộc chiến chống lạm dụng, những người tham gia Thượng hội đồng kêu gọi Giáo hội tiếp tục con đường này, và đặc biệt là đào tạo bắt buộc cho tất cả những người làm việc với trẻ vị thành niên và những người dễ bị tổn thương trong Giáo hội. Ở cấp địa phương, tài liệu cũng kêu gọi lập báo cáo thường niên về các sáng kiến bảo vệ.
Minh bạch chống lại chủ nghĩa giáo sĩ trị
Quản trị minh bạch sẽ giúp chống lại nền văn hóa giáo sĩ trị, các thành viên Thượng hội đồng giải thích trong văn bản. “Minh bạch và trách nhiệm giải trình không chỉ nên được áp dụng khi nói đến lạm dụng tình dục, tài chính và các hình thức lạm dụng khác. Những thực hành này cũng liên quan đến lối sống của các mục tử, kế hoạch mục vụ, phương pháp truyền giáo và cách Giáo hội tôn trọng phẩm giá con người, ví dụ, liên quan đến điều kiện làm việc trong các tổ chức của mình”, đoạn 98 của tài liệu sau cùng nêu rõ.
Tiếp theo, văn bản nhấn mạnh đến sự tham gia của “các thành viên có năng lực” vào việc lập kế hoạch mục vụ và kinh tế của các Giáo hội địa phương. Về việc tạo ra một nền văn hóa có trách nhiệm, Phiên họp Thượng hội đồng nhấn mạnh đến việc lập các báo cáo thường niên, đặc biệt là về các vấn đề tài chính.
Đánh giá các nỗ lực theo hướng đồng nghị
Các thành viên Thượng hội đồng có kế hoạch đánh giá “tiến trình đạt được theo hướng đồng nghị và sự tham gia của tất cả những người đã chịu phép rửa tội vào đời sống của Giáo hội”. Tài liệu sau cùng khuyên các Hội đồng Giám mục xác định những người có khả năng đồng hành với phong trào này, liên lạc với Văn phòng Tổnt thư ký Thượng hội đồng tại Rome. Nói rộng hơn, họ khuyến nghị rằng các thủ tục được đưa ra để “đánh giá định kỳ tất cả các thừa tác vụ và vai trò trong Giáo hội”.
4. Tập chú vào người khuyết tật và các Giáo hội Đông phương
Một Thượng hội đồng về các Giáo hội Đông phương?
“Phiên họp [Thượng hội đồng] đề xuất Đức Thánh Cha triệu tập một Thượng hội đồng đặc biệt để thúc đẩy việc củng cố và tái phát triển các Giáo Hội Công Giáo Đông phương”, tài liệu nêu trong đoạn 133. Năm 2010, Đức Giáo Hoàng Benedict XVI đã triệu tập một Thượng hội đồng cho Trung Đông, nhưng tình hình của các Giáo hội này đã thay đổi đáng kể sau hơn một thập niên khủng hoảng lớn trong khu vực.
Tài liệu sau cùng cũng đề xuất thành lập một “Hội đồng các Thượng phụ, Tổng giám mục và Giám mục Đô thị của các Giáo Hội Công Giáo Đông phương do Đức Giáo Hoàng chủ trì”.
Cuối cùng, tài liệu kêu gọi tạo ra các công cụ để hỗ trợ sự hợp tác giữa các Giáo Hội Công Giáo Latinh và Đông phương, đặc biệt liên quan đến những người Công Giáo Đông phương lưu vong ở các quốc gia có truyền thống Latinh. Điều này sẽ giúp bảo vệ truyền thống của họ và thúc đẩy “trao đổi hồng ân”.
Một trung tâm nghiên cứu về khuyết tật
Văn bản cũng kêu gọi thành lập một “trung tâm nghiên cứu về khuyết tật dựa trên Giáo hội” trong đoạn 63. Các thành viên của Thượng hội đồng mạnh mẽy lên án mọi sự phân biệt đối xử với người khuyết tật và kêu gọi coi trọng họ như “những tác nhân tích cực của công cuộc truyền giáo”.
“Chúng tôi thừa nhận những trải nghiệm đau khổ, bị gạt ra ngoài lề và bị phân biệt đối xử của [những người khuyết tật], đôi khi ngay cả trong cộng đồng Kitô giáo cũng phải chịu đựng do những nỗ lực thể hiện lòng trắc ẩn có thể mang tính cha chú”, văn bản giải thích.
