Ít nhất, đó là nhận định của John Allen trên CruxNow ngày 17 tháng 9, 2023.
Theo Allen, cách đây không lâu, lý lẽ truy tố chính sách đối với Trung Quốc của Đức Giáo Hoàng Phanxicô dường như có đà lớn về phía nó.
Mới tháng 5 này, Vatican tỏ ra ở thế phòng thủ sau khi Bắc Kinh liên tục vi phạm thỏa thuận gây tranh cãi năm 2018 về việc bổ nhiệm các giám mục, bổ nhiệm các giám mục mới mà không có sự đồng ý của Đức Giáo Hoàng. Trong khi đó, các nhà phê bình đưa ra nhiều bằng chứng về vi phạm nhân quyền và tự do tôn giáo dưới thời Chủ tịch Tập Cận Bình, lớn tiếng càu nhàu rằng thẩm quyền tih thần của Đức Giáo Hoàng đang bị đe dọa khi ngài hầu như giữ im lặng.
Tuy nhiên, ngày nay, lý lẽ bênh vực dường như đã tìm được sức sống mới.
Không phải là Tập đã đột ngột chuyển sang dân chủ, cũng không phải là Trung Quốc đã thề sẽ không bao giờ hành động ngoài các điều khoản của thỏa thuận tạm thời với Rome nữa. Tuy nhiên, đặc biệt sau sứ mệnh hòa bình gần đây của Đức Hồng Y người Ý Matteo Zuppi tới Bắc Kinh, chính sách tham gia mang tính xây dựng của Vatican dường như không còn hoàn toàn trắng tay nữa.
Khi các kế hoạch lần đầu tiên bắt đầu được phổ biến vào mùa hè rằng các nỗ lực ngoại giao của Đức Hồng Y Zuppi có thể bao gồm chuyến thăm Trung Quốc, một số nhà quan sát đã tự hỏi liệu Bắc Kinh có đồng ý tổ chức một cuộc gặp hay không, vì Trung Quốc và Tòa thánh không thực sự có quan hệ ngoại giao – hoặc, nếu họ làm vậy, liệu Đức Hồng Y Zuppi có phải gặp một viên chức nhỏ hay không, ngụ ý sự thiếu quan tâm.
Thay vào đó, Đức Hồng Y Zuppi, 67 tuổi, chủ tịch hội đồng giám mục đầy quyền lực của Ý, đã gặp Li Hui, Đại diện đặc biệt của Trung Quốc về các vấn đề Á-Âu, người đã được bổ nhiệm vào tháng Tư với tư cách là người đại diện cho Trung Quốc trong cuộc xung đột Nga-Ukraine. Nói cách khác, đó là một cuộc gặp gỡ cấp cao, gợi ý điều mà chính Đức Hồng Y Zuppi mô tả là “sự quan tâm lớn từ phía chính phủ Trung Quốc”.
Trong bình luận khi trở lại Ý trên Tg2000, nền tảng truyền thông chính thức của hội đồng giám mục Ý, Đức Hồng Y Zuppi cho biết ngài đã có “một cuộc thảo luận thẳng thắn với đặc phái viên về Ukraine, với một cuộc trao đổi quan trọng về quan điểm và triển vọng cho tương lai”.
Theo hồ sơ, cuộc gặp gỡ giữa Đức Hồng Y Zuppi và Li là lần đầu tiên tuyệt đối, theo nghĩa là trước đây chưa từng có phái viên Vatican gặp đại diện chính phủ Trung Quốc tại Bắc Kinh để thảo luận về vấn đề chính sách quốc tế.
Trong một dấu hiệu khác của đà đẩy, Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov hôm thứ Năm tuyên bố rằng Moscow đang mong đợi chuyến thăm thứ hai của Đức Hồng Y Zuppi, sau chuyến đi đầu tiên tới thủ đô Nga vào cuối tháng 6.
“Vatican đang tiếp tục nỗ lực của mình. Đặc phái viên của Đức Thánh Cha sẽ sớm trở lại [Nga]. Chúng tôi sẵn sàng gặp bất cứ ai, chúng tôi sẵn sàng nói chuyện với bất cứ ai”, ông Lavrov nói với hãng thông tấn nhà nước TASS.
Gần như thể, khi chứng kiến Đức Hồng Y Zuppi ở Bắc Kinh ngồi lại với kiến trúc sư chính sách Ukraine của Bắc Kinh, ông Lavrov không muốn cảm thấy bị bỏ rơi.
Điều quan trọng nữa là một tuyên bố của Vatican sau cuộc gặp nói rằng Đức Hồng Y Zuppi và Li đã thảo luận không chỉ về triển vọng hòa bình rộng lớn ở Ukraine, mà còn khởi động lại thỏa thuận ngũ cốc mà Nga đã từ bỏ vào tháng Bảy.
Tuyên bố cho biết: “Ngoài ra, vấn đề an ninh lương thực đã được giải quyết, với hy vọng rằng việc xuất khẩu ngũ cốc có thể sớm được đảm bảo, trên hết là có lợi cho các quốc gia có nguy cơ cao nhất”.
Nếu Nga đồng ý kích hoạt lại thỏa thuận, Vatican sẽ có thể yêu cầu một phần công lao.
Ý thức về mục tiêu chung về Ukraine giữa Rome và Bắc Kinh xuất hiện sau vai trò quan trọng của Tập và Trung Quốc trong việc mở rộng liên minh BRICS (Ba Tây, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi) để bao gồm sáu thành viên mới (Á Căn Đình, Ai Cập, Ethio-pia, Iran, Ả Rập Saudi và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất), cùng chiếm 36% Tổng sản lượng quốc nội của thế giới và 47% dân số hoàn cầu.
Sự mở rộng này phản ảnh tham vọng của Tập Cận Bình trong việc tạo ra một đối trọng với G7 trong các vấn đề hoàn cầu, và rộng hơn, một trật tự thế giới đa phương hơn không còn bị chi phối bởi lợi ích của Mỹ (và, đối với vấn đề đó, không được tính bằng đô la Mỹ).
Đó là một tầm nhìn gần như phù hợp với mong muốn của chính Đức Giáo Hoàng Phanxicô muốn tái định vị Vatican không còn là một tổ chức phương Tây nữa, ngay cả khi về mặt địa lý, nó vẫn nằm trong ranh giới của nền văn minh phương Tây. Trong bối cảnh đó, Trung Quốc có thể sẽ ngày càng có xu hướng coi Đức Phanxicô là đồng minh.
Về phần mình, Đức Phanxicô đã không bỏ lỡ cơ hội nào để thể hiện sự yêu mến đối với Trung Quốc, bao gồm cả lời cảm ơn công khai tới “những người Trung Quốc cao quý” trong chuyến thăm Mông Cổ gần đây của ngài, đồng thời gọi mối quan hệ của Trung Quốc với Vatican là “rất tôn trọng” trong chuyến bay trở về Rome của ngài và ca ngợi Trung Quốc là “rất cởi mở”.
Ngay cả khi bánh xe của sự thay đổi thường quay chậm hơn ở Trung Quốc so với ở Rome, thật khó để không coi những diễn biến này là một phần của quỹ đạo sẽ dẫn đến sự thay đổi sớm hay muộn, đối với mối quan hệ ngoại giao giữa Tòa thánh và Trung Quốc. Trong khi đó, Ngoại trưởng Hồng Y Pietro Parolin đã đưa ra ý tưởng thành lập một văn phòng liên lạc thường trực cho Vat-ican ở Bắc Kinh, và cho đến nay chưa có ai nắm quyền ở Trung Quốc công khai nói không.
Tất nhiên, chiến lược “những bước nhỏ” này sẽ không tự động giải quyết được mọi khó khăn trong mối quan hệ Vatican/Trung Quốc. Chẳng hạn, các nhà quan sát không thoát khỏi sự chú ý rằng sứ mệnh của Đức Hồng Y Zuppi hầu như không được đề cập đến trên các nền tảng truyền thông Công Giáo chính thức ở Trung Quốc, phản ảnh chính sách của chính phủ trong việc tách biệt các vấn đề ngoại giao khỏi đời sống của giáo hội trong nước.
Nói cách khác, đó là một cách nói rằng chúng tôi có thể làm chuyện kinh doanh ở Ukraine, nhưng điều đó không có nghĩa là chúng tôi sẽ nới lỏng các biện pháp kiểm soát đối với đức tin và thực hành tôn giáo.
Canh bạc của Vatican là việc cải thiện quan hệ ở cấp độ ngoại giao và địa chính trị, theo thời gian, cũng sẽ tạo ra sự đối xử tốt hơn cho cộng đồng Công Giáo ở Trung Quốc. Đương nhiên, những người hoài nghi sẽ chỉ ra rằng điều đó cực kỳ giống với những tuyên bố được đưa ra cách đây nhiều thập niên rằng tự do kinh tế lớn hơn ở Trung Quốc đương nhiên cũng sẽ dẫn đến tự do chính trị nhiều hơn, một luận điểm mà chính quyền của Tập Cận Bình dường như đang cố gắng hết sức để bác bỏ.
Tuy nhiên, hiện tại, các nhà ngoại giao Vati-can ít nhất có thể yên tâm rằng mối quan hệ mà cho đến gần đây vẫn có vẻ khá một chiều, với hầu hết các lợi ích rõ ràng đều thuộc về Bắc Kinh, cuối cùng dường như cũng đã mang lại kết quả xứng đáng cho Rome.
Điều này không có nghĩa là những lời chỉ trích chính sách Trung Quốc của Đức Phanxicô sẽ biến mất. Lần tới khi Bắc Kinh bổ nhiệm một giám mục trái phép, hoặc san ủi một nhà thờ, hoặc kết án tù một nhà hoạt động Công Giáo – và, hãy đối mặt với điều đó, sẽ có lần tiếp theo – những người bất đồng chính kiến sẽ một lần nữa tru lên, cáo buộc Đức Giáo Hoàng đồng lõa vì đã không đẩy lùi mạnh hơn.
Tuy nhiên, những sự kiện gần đây cho thấy rằng khi những tranh luận như vậy chắc chắn tái diễn, thì ít nhất phía bên kia sẽ có một số đạn dược mới trong kho vũ khí của mình.
