Trong thông điệp Hòa bình Thế giới lần thứ 57, Đức Thánh Cha Phanxicô phản ảnh về tác động của Trí tuệ nhân tạo (AI) đối với hòa bình thế giới và kêu gọi cộng đồng quốc tế thông qua một hiệp ước quốc tế mang tính ràng buộc nhằm điều chỉnh sự phát triển và ứng dụng nó.
Mọi công nghệ phải luôn hướng tới “việc xây dựng hòa bình và lợi ích chung, phục vụ tiến trình phát triển toàn diện cho cá nhân và cộng đồng”.
Trong Thông điệp hàng năm nhân Ngày Hòa bình Thế giới, Đức Thánh Cha Phanxicô kêu gọi các nhà lãnh đạo thế giới đảm bảo rằng mọi tiến bộ trong việc phát triển các hình thức trí tuệ nhân tạo “đều nhằm phục vụ cho tình huynh đệ và hòa bình của thế giới”.
Thông điệp này riêng chủ đề ‘Trí tuệ nhân tạo và Hòa bình’, được Vatican công bố hôm thứ Năm trước Ngày Hòa bình Thế giới lần thứ 57, ngày 1 tháng 1 năm 2024.
Sự mâu thuẫn cố hữu của những tiến bộ khoa học-kỹ thuật
Trong đó, Đức Thánh Cha Phanxicô tập chú ý vào “chiều kích đạo đức” của những công nghệ mới đang cách mạng hóa nhân loại trong mọi lĩnh vực của đời sống, làm nổi bật sự mâu thuẫn vốn có trong bất kỳ tiến bộ nào về khoa học và công nghệ.
Một mặt, ĐTC nói, nó có thể dẫn đến sự tốt đẹp hơn cho nhân loại và sự biến đổi thế giới nếu nó “góp phần vào trật tự to lớn trong xã hội loài người và sự hiệp thông huynh đệ và tự do hơn.”
Mặt khác, những tiến bộ khoa học-kỹ thuật, đặc biệt là trong lĩnh vực kỹ thuật số, “đang đặt vào tay con người vô số lựa chọn, bao gồm một số lựa chọn có thể gây nguy hiểm cho sự sống còn của chúng ta và gây nguy hiểm cho ngôi nhà chung của chúng ta”.
Không có sự đổi mới công nghệ nào là “trung lập”
Thông điệp nhắc lại rằng không có nghiên cứu khoa học và đổi mới công nghệ nào là “trung lập”: “Là những hoạt động hoàn toàn của con người, những hướng đi họ thực hiện phản ánh những lựa chọn được điều chỉnh bởi các giá trị cá nhân, xã hội và văn hóa ở bất kỳ thời đại nào. Điều tương tự cũng phải nói về những kết quả mà chúng tạo ra: chính xác là kết quả của những cách tiếp cận thế giới xung quanh chúng ta một cách cụ thể cho con người, những cách này luôn có chiều kích đạo đức, liên kết chặt chẽ với các quyết định được đưa ra bởi những người thiết kế thử nghiệm và hướng sản phẩm họ hướng tới là những mục tiêu cụ thể.”
Điều này cũng áp dụng cho Trí tuệ nhân tạo (AI), vì “tác động của bất kỳ thiết bị trí tuệ nhân tạo nào – bất kể công nghệ cơ bản của nó – không chỉ phụ thuộc vào thiết kế kỹ thuật của nó mà còn phụ thuộc vào mục tiêu và lợi ích của chủ sở hữu và nhà phát triển cũng như các tình huống mà nó sẽ được tuyển dụng.”
Vì vậy, chúng ta “không thể tiên nghiệm rằng sự phát triển của nó sẽ mang lại sự đóng góp hữu ích cho tương lai của nhân loại và hòa bình giữa các dân tộc. Kết quả tích cực đó sẽ chỉ đạt được nếu chúng ta chứng tỏ mình có khả năng hành động có trách nhiệm và tôn trọng những giá trị cơ bản của con người như ‘hòa nhập, minh bạch, an ninh, công bằng, quyền riêng tư và sự đang tin cậy’”, Đức Thánh Cha Phanxicô viết.
Vấn đề đạo đức
Do đó cần phải “thành lập các cơ quan chịu trách nhiệm kiểm tra các vấn đề đạo đức nảy sinh trong lĩnh vực này và bảo vệ quyền lợi của những người sử dụng các hình thức trí tuệ nhân tạo (AI) hoặc bị ảnh hưởng bởi chúng”.
“Chúng ta có nhiệm vụ mở rộng tầm nhìn của mình và hướng nghiên cứu khoa học-kỹ thuật hướng tới việc theo đuổi hòa bình và lợi ích chung, nhằm phục vụ sự phát triển toàn diện của cá nhân và cộng đồng”.
Đức Thánh Cha nói: “Những sự phát triển công nghệ không dẫn đến sự cải thiện chất lượng cuộc sống của toàn nhân loại, mà trái lại làm trầm trọng thêm những bất bình đẳng và xung đột, không bao giờ có thể được coi là tiến bộ thực sự”.
Thông điệp tiếp tục nêu bật nhiều thách đố do Trí tuệ nhân tạo (AI) có liên quan đến, đó là “nhân chủng học, giáo dục, xã hội và chính trị”.
Rủi ro cho xã hội dân chủ
Ví dụ, khả năng của một số thiết bị nhất định trong việc tạo ra các văn bản mạch lạc “không đảm bảo sự đang tin cậy của chúng”. Điều này, Đức Thánh Cha diễn giải “đặt ra một vấn đề nghiêm trọng khi trí tuệ nhân tạo (AI) được triển khai trong các chiến dịch thông tin sai lệch nhằm truyền bá tin tức sai, đưa đến sự mất lòng tin ngày càng tăng đối với các phương tiện truyền thông”.
Việc lạm dụng các công nghệ này cũng có thể gây ra những hậu quả tiêu cực khác “như phân biệt đối xử, can thiệp vào bầu cử, sự gia tăng của một xã hội giám sát, loại trừ kỹ thuật số và làm trầm trọng thêm chủ nghĩa cá nhân ngày càng xa rời xã hội”, tất cả đều là mối đe dọa đối với hòa bình thế giới.
Sau đó, Đức Thánh Cha cảnh báo về những rủi ro đối với các xã hội dân chủ và sự chung sống hòa bình của mô hình thống trị đằng sau Trí tuệ nhân tạo (AI) và sự sùng bái quyền lực vô hạn của con người: “Bằng cách đề xuất vượt qua mọi giới hạn thông qua công nghệ, với mong muốn kiểm soát mọi thứ, chúng ta có nguy cơ mất kiểm soát hơn chính chúng ta.”
Các thuật toán không được xác định cách chúng ta hiểu về nhân quyền
ĐTC nhấn mạnh về các vấn đề đạo đức “nóng bỏng” do Trí tuệ nhân tạo (AI) đặt ra, bao gồm phân biệt đối xử, thao túng hoặc kiểm soát xã hội: “Việc phụ thuộc vào các quy trình tự động phân loại các cá nhân, chẳng hạn như bằng cách sử dụng rộng rãi biện pháp giám sát hoặc áp dụng hệ thống tín dụng xã hội, cũng có thể có tác động sâu sắc đến kết cấu xã hội bằng cách thiết lập thứ hạng giữa các dân chúng.”
