Phil Lawler của Catholic World News có bài nhận định nhan đề “When Pope Francis goes off script”, nghĩa là “Khi Đức Thánh Cha Phanxicô ứng khẩu”. Nguyên bản tiếng Anh có thể xem tại đây. Dưới đây là bản dịch toàn văn sang Việt Ngữ.
Hồi còn là Tổng Giám mục Buenos Aires, Đức Hồng Y Jorge Bergoglio lúc bấy giờ đã từ chối yêu cầu phỏng vấn sâu rộng của một nhà báo. Ngài giải thích rằng ngài không cảm thấy thoải mái khi thể hiện bản thân trong một hình thức phỏng vấn; ngài đề nghị bất cứ ai muốn hiểu suy nghĩ của ngài sẽ được phục vụ tốt hơn bằng cách đọc các tác phẩm do ngài viết.
Nhưng chuyện đó xưa lắm rồi. Kể từ khi được bầu vào ngôi Giáo Hoàng năm 2013, Đức Thánh Cha Phanxicô không hề tỏ ra ác cảm với những cuộc trò chuyện không có kịch bản. Ngài chắc chắn là vị Giáo hoàng được phỏng vấn nhiều nhất trong lịch sử, với hàng chục cuộc trò chuyện sâu sắc được công bố trong triều đại giáo hoàng của ngài. Cùng với những cuộc phỏng vấn chính thức xuất hiện trên báo và tạp chí, ngài còn tham gia vào các cuộc trao đổi hỏi đáp với đủ loại khán giả. Trên thực tế, các chuyến đi nước ngoài của giáo hoàng hiện nay thường bao gồm các buổi hỏi đáp với các thành viên của cộng đồng Dòng Tên địa phương.
Một số phát biểu đáng nhớ nhất—và gây tranh cãi—của Đức Giáo Hoàng đã được đưa ra trong những cuộc trao đổi ngẫu hứng như vậy. Các cuộc họp báo trên không của ngài (một đặc điểm thường xuyên khác trong các chuyến đi nước ngoài của ngài) đã tạo ra nhiều tiêu đề giật gân. Nhiều cuộc trò chuyện thân thiện của ngài với Eugenio Scalfari quá cố—mà nhà báo vô thần đã sao chép lại từ trí nhớ, không có bản ghi âm hoặc viết tay—đã nhiều lần khiến văn phòng báo chí Vatican rơi vào tình trạng phải kiểm soát thiệt hại. Có lẽ tuyên bố nổi tiếng nhất trong toàn bộ triều đại giáo hoàng của ngài là câu trả lời cho câu hỏi của phóng viên: “Tôi là ai mà phán xét?”
Thông thường, khi một Giáo hoàng—bất kỳ Giáo hoàng nào—phát biểu, ngài sẽ nói từ một văn bản soạn sẵn. Với vô số hàng triệu người đang đọc lời của ngài, độ chính xác là điều quan trọng; ứng khẩu có thể coi là thiếu thận trọng.
Tuy nhiên, ứng khẩu là một đặc điểm nổi bật trong triều đại giáo hoàng của ngài, và Đức Thánh Cha Phanxicô không hề nản lòng trước những làn sóng phẫn nộ mà ngài đã tạo ra bởi những nhận xét công khai thiếu kiểm soát của mình. Vì vậy, khi viết, ngài thường viết một cách bốc đồng. Các quan chức Vatican phàn nàn rằng họ đã bị bất ngờ trước những thông báo quan trọng được đưa ra mà không có sự tham vấn. Ngay cả trong vai trò là nhà lập pháp kinh điển, ngài cũng có thể hấp tấp. Andrea Gagliarducci lưu ý rằng ngài đã ban hành 70 tự sắc đáng kinh ngạc, bổ sung hoặc sửa đổi giáo luật, trong thập kỷ của ngài trên Ngai Thánh Phêrô. Trong một số trường hợp, một tự sắc đã sửa chữa những thiếu sót của một tự sắc khác.
Tất cả chúng ta đều dễ mắc lỗi khi nói quá nhanh. May mắn thay, hầu hết chúng ta không dựa quá nhiều vào những gì mình nói. Ở Buenos Aires, Đức Hồng Y Bergoglio có thể đã có thể phát biểu một cách tự nhiên mà không gây ra nhiều sự tò mò. Ở Rôma, dưới sự giám sát liên tục của giới báo chí, mọi chuyện lại hoàn toàn khác.
Cuối Tháng Giêng vừa qua, chính trong buổi tiếp kiến riêng với các thành viên của đoàn báo chí Vatican, Đức Thánh Cha đã đưa ra câu nói gây ấn tượng mạnh mới nhất của mình. Chắc chắn rồi, điều đó đã đến khi ngài gác lại những nhận xét đã chuẩn bị sẵn của mình và cảm ơn các nhà báo tập hợp vì “sự tinh tế mà các bạn thường thể hiện khi nói về những vụ tai tiếng của Giáo hội”.
Đức Thánh Cha có ý gì khi nói đến sự “tinh tế” trong việc đưa tin về các vụ tai tiếng? Ngài giải thích rằng “có rất nhiều, và tôi thấy ở anh chị em một sự tế nhị tuyệt vời, một sự tôn trọng, một sự im lặng gần như xấu hổ.” (Ở đây “xấu hổ” có thể được dịch là “bối rối.”)
Trong bối cảnh đó, Đức Thánh Cha cám ơn các phóng viên vì đã không đào sâu vào những chi tiết vụn vặt của các vụ tai tiếng. Và điều quan trọng cần ghi nhớ là không phải quốc gia nào cũng chứng kiến mức độ đưa tin bão hòa về các vụ tai tiếng lạm dụng tình dục mà truyền thông Mỹ đã đưa tin trong suốt 20 năm qua. Tuy nhiên, những nhận xét của Đức Giáo Hoàng – giống như rất nhiều nhận xét ngoài kịch bản của ngài – chắc chắn sẽ gây cho ngài một số khó khăn thực sự.
Đầu tiên, Đức Thánh Cha Phanxicô dường như đang khuyến khích các nhà báo không đưa tin về các vụ tai tiếng ở Vatican. Thông điệp đó – dù có được truyền tải có chủ ý hay không – khác 180 độ so với cam kết thường được tuyên bố của Đức Giáo Hoàng về tính minh bạch và tiết lộ đầy đủ.
Thứ hai, Đức Thánh Cha dường như cảm ơn các thành viên được công nhận của đoàn báo chí Vatican – những phóng viên mà công việc của họ đòi hỏi phải tiếp cận thường xuyên với các quan chức Vatican – vì đã duy trì sự im lặng kín đáo liên quan đến các vụ tai tiếng. Phải chăng ngài đang ngầm thừa nhận rằng cho đến nay các nhà báo vẫn chưa gay gắt đặt câu hỏi về sự liên quan của cá nhân ngài trong vụ Zanchetta, vụ bê bối Rupnik, vụ thất bại bất động sản ở Luân Đôn? Phải chăng ngài thậm chí còn ám chỉ rằng trong thời gian còn lại của triều đại giáo hoàng này, những phóng viên giải quyết những vấn đề này một cách “tinh tế” và thậm chí có thể với “sự im lặng xấu hổ/ngượng ngùng” sẽ được đối xử ưu ái chăng?
Đây là một điều khác mà chúng tôi đã học được trong triều đại giáo hoàng này: Khi Đức Thánh Cha Phanxicô nói ứng khẩu, cả ngài lẫn văn phòng báo chí Vatican đều không buồn làm rõ. Thế là những câu hỏi cứ kéo dài hoài.
