Hôm thứ Tư 27/10/2021, Phòng Báo chí Tòa Thánh thông báo: Đức Thánh Cha cho biết ngài sẵn sàng nhận lời mời của các Giám Mục Canada đến nước này trong bối cảnh vấn đề thổ dân, với ý hướng dấn thân trong tiến trình hòa giải với dân bản địa. Ngày giờ chuyến viếng thăm sẽ được công bố.
Vậy là điều mà thủ tướng Canada Justin Trudeau và giới thủ lãnh thổ dân tại nước này nhiều lần tạo sức ép và đòi hỏi, nhưng không được đáp ứng, nay có một khúc quanh lớn nhờ những cố gắng lớn của các Giám Mục Canada: trước tiên là việc chuẩn bị một phái đoàn thổ dân sang Roma gặp Đức Thánh Cha, và nay chính ngài bày tỏ sự sẵn sàng đích thân sang Canada.
Vấn đề từ lâu
Tại Canada, các thổ dân bản xứ được gọi là “Các dân tộc đầu tiên”. Có 634 bộ lạc các thổ dân bản xứ, và hiện nay có hơn 975 ngàn người, theo thống kê hồi năm 2016.
Chính quyền thực dân Anh và Pháp ở Canada đề ra chính sách đồng hóa các thổ dân bản xứ và bắt các trẻ em thổ dân phải theo học tại một trong gần 140 trường nội trú. Tại đó các em bị chính quyền cấm không được nói tiếng mẹ đẻ, phải học tiếng Anh hoặc tiếng Pháp, nhiều khi bị hành hạ hoặc lạm dụng, và không bao giờ được trở lại bộ lạc và về với cha mẹ của các em. Nhiều trường được chính quyền thuộc địa ủy thác cho các dòng thừa sai Công Giáo, Anh giáo hoặc Tin Lành đảm trách. Các dòng tu Công Giáo đảm trách 3 phần 4 các trường này, từ năm 1830 đến 1978, là năm mà trường cuối cùng bị đóng cửa. Người ta ước lượng có tới 150 ngàn trẻ em thuộc hàng trăm bộ lạc thổ dân được giáo dục tại các trường như thế.
Trong cuộc điều tra từ năm 2008 đến 2015 của Ủy Ban sự thật và hòa giải của chính phủ Canada về lịch sử và ảnh hưởng lâu dài của các trường nội trú thổ dân, người ta khám phá thấy có khoảng từ 4 đến 6 ngàn học sinh chết vì sự cẩu thả, thờ ơ hoặc lạm dụng tại các trường nội trú của học sinh thổ dân trên toàn nước Canada.
Chính phủ Canada cùng với các Giáo Hội Kitô đã bồi thường 1 tỷ 400 triệu Euro, tương đương với 1 tỷ 900 triệu đôla Canada cho con cháu của các nạn nhân.
Vấn đề bùng lên
Vấn đề các trường nội trú thổ dân lại bùng lên từ ngày 22/5 năm nay sau khám phá tại trường nội trú thổ dân ở thành phố Kamploops thuộc bang British Colombia, miền đông Canada; đó là khi sử dụng máy radar xuyên lòng đất, các chuyên gia đã phát hiện 215 bộ xương các học sinh, trong đó có trẻ em nhỏ nhất 3 tuổi, tại khu vực trường này. Trường đã được chính quyền thuộc địa Anh ủy thác cho dòng Hiến sinh thừa sai Đức Mẹ Vô nhiễm (OMI), đảm trách từ năm 1890 đến năm 1969, là năm chính phủ lấy lại quyền điều khiển trường này và sau đó đóng cửa luôn từ năm 1978.
Sau vụ ở Kamploops, người ta cũng khám phá nhiều vụ tương tự khác ở Canada. Nhiều nơi ở Canada đã cử hành các buổi tưởng niệm các học sinh thiệt mạng trong các trường nội trú dành cho học sinh thổ dân, và thủ tướng Justin Trudeau tuyên bố sẽ tiếp tục hỗ trợ làm sáng tỏ những vụ này.
Tại nhiều nơi ở Canada người ta đã kéo cờ rũ và đặt 215 đôi giầy trẻ em để tưởng niệm các trẻ em thổ dân bị thiệt mạng. Trong khi đó, các tổ chức đại diện thổ dân Canada trên toàn quốc đã kêu gọi mở các cuộc điều tra tại các trường nội trú tương tự.
Vài phản ứng
Có 16 giáo phận ở Canada có các trường nội trú thổ dân. Nhiều Giám Mục liên hệ đã lên tiếng bày tỏ đau buồn và nhân danh Giáo Hội địa phương xin lỗi các thổ dân, trong đó có Đức Cha Giuse Nguyễn Thế Phương, 64 tuổi (1957), nguyên là Tổng đại diện của tổng giáo phận Vancouver, và từ 5 năm nay là Giám Mục giáo phận Kamploops sở tại. Trong thông cáo hôm 28/5/2021, ngài bày tỏ đau buồn và kinh hoàng về sự khám phá di cốt các em học sinh và nói rằng: “Tôi bày tỏ sự cảm thông sâu sắc nhất với bà tù trưởng Roseanne Casimir của dân tộc Tk’emlups và tất cả những người đang thương khóc thảm trạng và sự mất mát khôn tả này. Không có lời đau buồn nào có thể mô tả thích đáng sự khám phá kinh khủng này”. Đức Cha cho biết ngài đích thân hỗ trợ, cầu nguyện và đồng hành với cộng đồng “Các dân tộc đầu tiên” tại Kamploops và các nơi khác.
Ngày 4/6 sau đó, Thủ tướng Justin Trudeau kêu gọi Đức Thánh Cha nhân danh Giáo Hội Công Giáo chính thức xin lỗi. Ông cũng đòi Giáo Hội Công Giáo trao nộp tất cả những văn khố tài liệu về vấn đề các trường nội trú thổ dân, đồng thời đe dọa rằng chính phủ có “những phương thế” để áp dụng nếu Giáo Hội không trao các văn khố và tài liệu.
Phản ứng của Đức Hồng Y Collins
Tuyên bố trên đài truyền hình CBC News của Canada 2 ngày sau đó, (6/6/2021), Đức Hồng Y Thomas Collins, Tổng Giám Mục Toronto, giáo phận lớn nhất tại Canada, cho biết việc Đức Giáo Hoàng xin lỗi cần diễn ra trong một cuộc viếng thăm của ngài tại Canada, và điều này đòi một số “bước tiến” từ phía chính phủ cũng như các vị lãnh đạo Giáo Hội tại Canada, và nhiều khía cạnh khác trong việc tổ chức, tài chánh, v.v..
Nhắc đến tuyên bố của thủ tướng Justin Trudeau hôm thứ Sáu 4/6/2021 trước đó, yêu cầu Đức Thánh Cha xin lỗi và đòi Giáo Hội trao nộp tất cả những văn khố tài liệu về vấn đề này, đồng thời đe dọa rằng chính phủ đã có “những phương thế” để áp dụng nếu Giáo Hội không trao các văn khố và tài liệu, Đức Hồng Y Collins nói rằng những nhận xét của thủ tướng Trudeau “cực kỳ không giúp ích” và thiếu thông tin. Các hồ sơ tài liệu về vấn đề này hiện được giữ tại Viện bảo tàng của bang British Columbia. Các tổ chức Công Giáo khác có liên hệ cũng phải giao những tài liệu về các trường học thổ dân nếu họ chưa làm.
Đức Thánh Cha
Về phần Đức Thánh Cha, trong buổi đọc kinh truyền tin trưa Chúa Nhật 6/6/2021, ngài chia sẻ với các tín hữu sự kinh ngạc và đau buồn vì những tin tức bi thảm được truyền đi vài tuần trước đó về việc khám phá hàng trăm ngôi mộ tại các trường nội trú thổ dân.
Đẩy mạnh tiến trình hòa giải
Trong thời gian sau đó, Hội Đồng Giám Mục Canada đã khởi sự nhiều dự án nhắm đẩy mạnh tiến trình hòa giải với các thổ dân bản xứ, trong đó có chương trình tài trợ 30 triệu đôla Canada trong vòng 5 năm trên bình diện toàn quốc, cho các sáng kiến hòa giải. Thêm vào đó có dự án tổ chức một phái đoàn thổ dân Canada sang Roma gặp Đức Thánh Cha, và nay Phòng báo chí Tòa Thánh cho biết Đức Thánh Cha sẵn sàng đi Canada, theo lời mời của Hội Đồng Giám Mục nước này.
Thông cáo của Hội đồng Giám Mục Canada
Trong thông cáo hôm 27/10-2021, sau khi Tòa Thánh thông báo sự sẵn sàng của Đức Thánh Cha viếng thăm Canada, Đức Cha Raymond Poisson, Giám Mục giáo phận Saint-Jérôme, Chủ tịch Hội Đồng Giám Mục Canada, nói rằng trước cuộc viếng thăm này, một phái đoàn các nạn nhân thổ dân, các kỳ mục, những người bảo tồn kiến thức và người trẻ sẽ sang gặp Tòa Thánh, và có dịp nói với Đức Giáo Hoàng Phanxicô về thời điểm, trọng tâm và những đề tài để chuẩn bị cho cuộc lữ hành tương lai của ngài tại Canada. “Các Giám Mục Canada đã dấn thân trong các cuộc thảo luận đầy ý nghĩa với các thổ dân bản xứ, đặc biệt những người bị thương tổn vì các trường nội trú thổ dân, họ chia sẻ những câu chuyện về đau khổ và thách đố mà họ tiếp tục cảm nghiệm… Chúng tôi cầu nguyện để cuộc viếng thăm của Đức Giáo Hoàng Phanxicô tại Canada sẽ là một cột mốc ý nghĩa trong hành trình tiến về sự hòa giải và chữa lành”.
Mới đây các Giám Mục Canada đã hứa làm việc với Tòa Thánh và các thổ dân về việc Đức Giáo Hoàng có thể viếng thăm Canada. Tiếp theo lời hứa này và được thông báo về 3 năm tiếp tục đối thoại giữa các Giám Mục Canada, Tòa Thánh và các thổ dân, hồi đầu tháng 10 này, Đức Cha Chủ tịch và cựu chủ tịch Hội Đồng Giám Mục Canada đã gặp Đức Hồng Y Quốc vụ khanh Tòa Thánh để thảo luận về những bước kế tiếp trong hành trình cũng như chuẩn bị cho phái đoàn.
Phái đoàn này sẽ sang Tòa Thánh từ ngày 17 đến 20/12 tới đây và chương trình đang được chuẩn bị trong sự cộng tác với các tổ chức thổ dân Canada và các đối tác khác.
Đức Cha Poisson cho biết: “Chúng tôi sẽ mời phái đoàn các nạn nhân, các kỳ lão, những người giữ gìn kiến thức, và người trẻ gặp Đức Thánh Cha Phanxiô để cởi mở tâm hồn với ngài và chia sẻ những đau khổ cũng như hy vọng và ước muốn của họ cho cuộc viếng thăm của ngài tại Canada”.
Các chi tiết về cuộc lữ hành của Đức Giáo Hoàng Phanxicô tại Canada cũng như phái đoàn sang Roma sẽ được Hội Đồng Giám Mục Canada thông báo sau khi các chi tiết được xác định (CCCB 27/10/2021)
Giuse Trần Đức Anh O.P.
